اورخان

اورْخان (680-761 ق/ 1281-1360 م)، پسربزرگ عثمان غازی مؤسس سلسلۀ عثمانی، دومین فرمانروا از این خاندان. برخی از پژوهشگران او را بنیان‌گذار حقیقی امپراتوری عثمانی به شمار آورده‌اند (اینالجیك، 55). وی در زمان حیات پدر و از همان دوران نوجوانی در ادارۀ امور كشوری و لشكری مشاركت می‌كرد؛ چنانک‍ه با تصرف نواحی و شهرهایی همچون قره‌جه حصار، بورسه، ازنیق و ازمیت، قلمرو حكومت عثمانی را گسترش داد (عاشق پاشازاده، 24-26؛ كمال پاشازاده، 1/ 169-170؛ لطفی پاشا، 26- 28؛ اوزون چارشیلی، «تاریخ ... »، I/ 117-122). 
پس از درگذشت عثمان غازی، اورخان ادارۀ دولت نوپای عثمانی را برعهده گرفت و بورسه را به پایتختی برگزید (اوزون چارشیلی، همان، I/ 118) و سپس در ادامۀ سیاست توسعۀ ارضی، ولایت قره‌سی (غرب آناتولی) را تصرف كرد (همو، «امیرنشینها ... »، 101؛ عاشق پاشازاده، 44-45، 49) و به این ترتیب، بخش بزرگی از آناتولی تحت حاكمیت این خاندان درآمد. در زمان فرمانروایی اورخان تركها پیروزمندانه از تنگۀ داردانل گذشته، ناحیۀ تراكیه و شبه جزیرۀ گلیبولی را به تصرف خویش درآوردند (هامر پورگشتال، 1/ 135؛ جودت، 1/ 34؛ اُستروگُرسكی، 488؛ سویم، 247) و به این ترتیب است كه نخستین پایگاه تركها برای پیشروی در اروپا ــ شبه جزیرۀ بالكان ــ به دست آمد. 
اورخان عنوان سلطان را برای خود برگزید (اینالجیك، همانجا) و در زمان او سازمانهای دولتی از جمله «دیوان همایون» تشكیل شد (اوزون چارشیلی، «تشكیلات ... »، 1). سپاه ینی چری را او پدید آورد و نخستین سكۀ عثمانی در زمان او و به نام وی ضرب گردید (ادهم، 1/ 2-4؛ صولاق‌زاده، 19؛ اوزون چارشیلی، «اورخان غازی ... »، 208-209). همچنین هستۀ اولیۀ مدارس عثمانی در زمان او پی‌ریزی شد («سجل ... »، I/ 64)  و بنای مسجد بورسه (سعدالدین، 1/ 46-47) و تأسیس كتابخانه در همانجا (اینالجیك، 143) و برخی آثار معماری شامل مدرسه و مسجد در شهرهای مختلف از یادگارهای دوران فرمانروایی اوست. اورخان در بورسه درگذشت و در كنار آرامگاه پدرش به خاك سپرده شد (صولاق‌زاده، 27؛ اوزون چارشیلی، «تاریخ»، I/ 118). 

مآخذ

ادهم، خلیل، مسكوكات عثمانیه، قسطنطنیه، 1334ق؛ جودت، احمد، تاریخ، استانبول، 1309ق؛ سعدالدین، محمد، تاج التواریخ، استانبول، 1279ق؛ صولاق‌زاده، محمد، تاریخ، استانبول، 1297 ق؛ عاشق پاشازاده، درویش احمد، تاریخ، استانبول، 1332 ق؛ كمال پاشازاده (نک‍ : مل‍ ، ابن كمال)؛ لطفی پاشا، تواریخ آل عثمان، استانبول، 1341 ق؛ هامر پورگشتال، ی.، تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمۀ زكی علی‌آبادی، به كوشش جمشید كیانفر، تهران، 1367 ش؛ نیز: 

Ibn-i Kemal, Tevârih -i Âl -i Osman, Ankara, 1970; Inalcik, M. H., The Ottoman Empire, tr., N. Itzkowitz and C. Imber, London, 1973; Ostrogorsky, G., Bizans devleti tarihi, tr. F. Işıltan, Ankara, 1981; Şer’iye sicilleri, Istanbul, 1988; Sevim, A. and Y. Yücel, Türkiye Tarihi, Ankara, 1980; Uzunçarşılı, İ. H., Anadolu beylikleri, Ankara, 1984; id, «Gazi Orhan Begin hükümdar oldugu tarih ve ilk sikkesi», Belleten, Ankara,1945, vol. IX, no.34; id, Osmanlı devletinin merkez ve bahriye teşkilâtι , Ankara, 1984; id, Osmanlι tarihi, Ankara, 1982. 
علی‌اكبر دیانت