اودغست

اَوْدَغُست، شهری كهن در شمال باختری افریقا كه امروزه اثری از آن برجای نیست. نام آن به صورت اَوْدَغُشْت نیز ضبط شده است (نک‍ : ابن حوقل، 1/ 10، 60-61، جم‍‌ ). این شهر كه در فاصلۀ میان °10 و ´11 طول غربی و °18 و °19 عرض شمالی قرار داشت (EI2, I/ 762)، از شمال به سجلماسه، از جنوب به شرق سرزمین سیاهان و از غرب به سواحل اقیانوس اطلس محدود می‌شد (ابن حوقل، 1/ 92-93؛ یاقوت، 1/ 399-400). 
اودغست مركز تجاری مهمی به شمار می‌آمد و در مسیر كاروانهایی بود كه از غانه یا دیگر كشورهای اسلامی از طریق صحرا رهسپار مغرب می‌شدند. در اواخر سدۀ 4 ق/ 10 م بخش گسترده‌ای از سرزمین غانه به تصرف پادشاهان صنهاجی درآمد و اودغست مقر فرماندهی حكومت آنان گردید. از آن پس آیین اسلام توسط صنهاجیان و نیز بازرگانان مغربی در آنجا منتشر شد و اهالی بت‌پرست اودغست به تدریج به اسلام گرویدند (همو، 1/ 400؛ مونس، 96؛ EI2، همانجا). 
جمعیت نسبتاً فراوان آن از بربرها، عربها و سیاهان افریقایی تشكیل شده بود (ابوعبید، 849، 862؛ ابن سعید، 47- 48). در 446 ق/ 1054م مرابطون به فرماندهی عبدالله بن یاسین به اودغست لشكر كشیدند و آنجا را به تصرف خویش درآوردند (ابوعبید، 862-863). به تدریج با از میان رفتن قدرت صنهاجیان، اودغست نیز رونق خود را از دست داد و ساكنانش از آن منطقه مهاجرت كردند (EI2، همانجا). در سدۀ 6 ق آثار انحطاط به وضوح در آن نمایان گشت (نک‍ : ادریسی، 1/ 108). 
اودغست كه همچون سرزمین مكه در دامنۀ دو رشته كوه بزرگ واقع شده بود، در زمان فرمانروایی صنهاجیان شهری آباد و پر رونق بود. ساكنانش به بركت وجود طلای مرغوب از ثروت سرشاری بهره‌مند بودند. چشمه‌های آب شیرین، نخلستانها و باغهایی گرداگرد آن را احاطه كرده بود. پرورش چارپایان، به ویژه شتر در میان اهالی اودغست رواج داشت (ابن حوقل، 1/ 92؛ ابوعبید، 848، 850؛ ابوالفدا، 120؛ ابن عبدالمنعم، 63، 64). جغرافی‌دانان مسلمان از رونق بازارها و دادوستد سكه‌های زرین در اودغست خبر داده‌اند (ابن‌حوقل، 1/ 99؛ ابوعبید، 849؛ نیز نک‍ : كراچكوفسكی، 1/ 204). 
در اودغست مساجد، مدارس و ساختمانهای بزرگ و باشكوهی وجود داشت (ابوعبید، 848، 850؛ ابن عبدالمنعم، 64). 

مآخذ

ابن حوقل، صورةالارض، لیدن، 1938 م؛ ابن سعید مغربی، علی، بسط الارض، تطوان، 1958م؛ ابن عبدالمنعم حمیری، محمد، الروض المعطار، به كوشش احسان عباس، بیروت، 1980 م؛ ابوعبید بكری، عبدالله، المسالك و الممالك، به كوشش وان لون و فره، تونس، 1992 م؛ ابوالفدا، تقویم البلدان، پاریس، 1840 م؛ ادریسی، محمد، نزهة المشتاق، بیروت، 1409 ق/ 1989 م؛ كراچكوفسكی، ا. ی.، تاریخ الادب الجغرافی العربی، ترجمۀ صلاح‌الدین عثمان هاشم، قاهره، 1957 م؛ مونس، حسین، الاسلام الفاتح، قاهره، 1408 ق/ 1987 م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز: 

EI2. 
عزت ملاابراهیمی