اوانا

اَوانا، روستایی كهن در نزدیكی بغداد كه ویرانه‌های آن تاكنون برجاست. این روستا در فاصلۀ 10 فرسنگی شمال شرقی بغداد، بر كنار دجله و نزدیك عُكبرا واقع بوده است (سمعانی، 1/ 381؛ عبدالمؤمن، 1/ 128؛ منذری، 1/ 83، 96) و به سبب سرسبزی و وجود تاكستانها و درختان انبوه (شابشتی، 97؛ یاقوت، 30؛ نیز نک‍ : جواد، 103)، از شكارگاهها و گردشگاههای بغداد به شمار می‌رفته، و تفرجگاه نیز بوده است (نک‍ : ابن جوزی، 18/ 239؛ ابوعلی مسكویه، 1/ 203؛ العیون ... ، 4(1)/ 350). اوانا و چند روستای اطراف آن، در اوایل عهد عباسی، رونق داشته است (رشیدوو، 237). منطقۀ اوانا تا سالها و حتى در اوایل عهد عباسی، جایگاه مسیحیان بوده است و این نک‍ته به ویژه از تراكم دیرها در این ناحیه دانسته می‌شود (شابشتی، 93؛ قزوینی، 370-371؛ نیز نک‍ : ماركوارت، 54). گفتنی است كه از صوفیان نیز در اوانا، رباطی برپا بوده است (منذری، 1/ 96). 
نام اوانا در پاره‌ای مآخذ تاریخی، به سبب وقوع برخی حوادث آمده است، اما به نظر می‌رسد، از سدۀ 8 ق به بعد، اوانا رونق خود را از دست داد. مهم‌ترین واقعه‌ای كه در سدۀ اول ق موجب ذكر نام اوانا شده، مربوط به جنگ و گریزهای مُصعَب بن زبیر با لشكریان عبدالملك بن مروان در نزدیكی اوانا بوده است (نک‍ : بلاذری، 5/ 337). 
از آنجا كه اوانا بر سر راه بغداد قرار داشت، در برخی وقایع تاریخی نامی از آن به میان آمده است (مثلاً نک‍ : اخبار ... ، 366؛ ابن اعثم، 7/ 327؛ طبری، 9/ 291، 310؛ ابن جوزی، 18/ 118). 
جمعی از مشاهیر، به اوانا منسوب بوده‌اند كه از همه مشهورتر ابن بقیه (ه‍ م) است (ابن خلكان، 5/ 118؛ ابن اثیر، 8/ 628). 

مآخذ

ابن اثیر، الكامل؛ ابن اعثم كوفی، احمد، الفتوح، به كوشش علی شیری، بیروت، 1411 ق/ 1991 م؛ ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، به كوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، 1412 ق/ 1992 م؛ ابن خلكان، وفیات؛ ابو علی مسكویه، احمد، تجارب الامم، به كوشش دخویه، لیدن، 1869 م؛ اخبار الدولة العباسیة، به كوشش عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی، بیروت، 1971م؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به كوشش گویتین، بیت‌المقدس، 1936م؛ جواد، مصطفى و احمد سوسه، دلیل خارطة بغداد المفصل، بغداد، 1378 ق/ 1958م؛ رشیدوو، پی ـ نن، سقوط بغداد و حكمروایی مغولان در عراق، ترجمۀ اسدالله آزاد، مشهد، 1368 ش؛ سمعانی، عبدالكریم، الانساب، حیدرآباد دكن، 1382 ق/ 1962 م؛ شابشتی، علی، الدیارات، به كوشش كوركیس عواد، بغداد، 1386 ق/ 1966 م؛ طبری، تاریخ؛ عبدالمؤمن بن عبدالحق، صفی‌الدین، مراصد الاطلاع، به كوشش علی محمد بجاوی، قاهره، 1373 ق/ 1954م؛ العیون و الحدائق، به كوشش نبیله عبدالمنعم داود، بغداد، 1392 ق/ 1972 م؛ قزوینی، زكریا، آثار البلاد، بیروت، دار صادر؛ ماركوارت، یوزف، ایرانشهر، ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران، 1373ش؛ منذری، عبدالعظیم، التكملة لوفیات النقلة، به كوشش بشار عواد معروف، بیروت، 1401 ق/ 1981 م؛ یاقوت، المشترك، بیروت، 1406 ق/ 1986 م. 

علی بهرامیان