اندی

اَنْدی، نام قومی كوچك در منطقۀ كوهستانی غرب داغستان. اندیها خود را به زبان محلی، كوآنال می‌نامند (بنیگسن، 19؛ آكینر، 246؛ BSE2, II/ 426). قوم اندی بیشتر در منطقۀ بتلیخ و اطراف رود قوی سوی اندی سكنى دارند (بنیگسن، آكینر، همانجاها؛ «تاریخ ... »،؛ II/ 121؛ BSE3، نقشۀ بعد از VII/ 145). این منطقه شامل دو قسمت است: منطقۀ اندی و منطقۀ تسز. به همین سبب اقوام ساكن در این دو منطقۀ كوهستانی غرب داغستان را قوم اندو ـ تسز یا اندو ـ دیدوی می‌نامند. گروه قومی اندی اینهاست: بتلیخها، گودوبریها، چامالالها، باگولالها (یا كواناداها)، تیندالها، كاراتاها (قاراتاها) و آخ واخها (EI2, I/ 504؛ بنیگسن، 19-21؛ BSE2, II/ 428). 
بیشتر اندیها در 9 روستای این منطقه به نامهای اندی، گونخا، گاگاتل، ریكوانی، آشالی، چان خو، زیلو، مونیب و كوان خیداتل سكنى دارند (آكینر، همانجا). 
گروه قومی اندی و نیز اندو ـ تسز با آوار (ه‍ م)ها خویشاوندی قومی دارند و گروهی از آوارها در منطقۀ كوهستانی اندی سكنى گزیده‌اند («مردم ... »، I/ 22, 440, 463). اندیها در جریان تشكل قومی با آوارها درآمیختند (BSE2, II/ 426, 427). طبق آماری كه در 1960 م/ 1339ش در مسكو انتشار یافت، شمار اندیها 8 هزار نفر ذكر شده است («مردم»، I/ 463). 
مردم اندی مسلمان و شافعی مذهبند (بنیگسن، 19). در 1917م به ابتكار انجمن اتحاد روحانیون داغستان، كنگرۀ كوه‌نشینان قفقاز در نواحی كوهستانی اندی تشكیل شد. گوتْسینسكی و اوزون حاجی كه از مبتكران این كنگره بودند، كوشیدند تا برنامۀ امامت را احیا كنند. در نتیجه گوتسینسكی به عنوان امام برگزیده شد («تاریخ»، III/ 23-24). 
زبان اندی ـ دیدویی یكی از زبانهای رایج در جمهوری داغستان است و از دیدگاه دستوری به زبان آواری نزدیك است. شمار مردمی كه به زبانهای اندی ـ دیدویی سخن می‌گویند، حدود 50 هزار نفر است (BSE2, II/ 427). اندیها در امور معیشتی به زبان قومی خود، و در امور ادبی و فرهنگی به زبان آواری سخن می‌گویند («مردم»، BSE3, II/ 16, I/ 22). 
اندیها به دامپروری، و بیشتر به پرورش گوسفند و كشاورزی اشتغال دارند (روزن، 290-291). گوسفند اندی در داغستان به سبب داشتن گوشت و پشم مرغوب، مشهور است (BSE2؛ همانجا). سرزمین اندی دارای تاكستانهای وسیعی است («مردم»، I/ 443). در سدۀ 19 م مردم اندی با گرجستان روابط بازرگانی وسیعی داشتند (روزن، 291). 

مآخذ

Akiner, Sh., Islamic Peoples of the Soviet Union, London, 1986; Bennigsen, A. and H. Carrère d’Encausse, «Une République sovié tique musulmane: le Daghestan», Revue des études islamiques, Paris, 1955; BSE2; BSE3; EI2; Istoriya Dagestana, Moscow, 1968; Narody Kavkaza, Moscow, 1960; Rozen, R. F., «Opisanie Chechni i Dagestana, 1830g.», Istoriya, geografiya i etnografiya Dagestana, XVIII-XIXvv., Moscow, 1958. 
عنایت‌الله رضا