امینجی

اَمینْجی (د شوال 1010/ مارس 1602)، فقیه اسماعیلی هندی از فرقۀ داوودیهای طیبی و فرزند جلال بن حسن (بیست و پنجمین داعی مطلق مستعلویان طیبی). وی در احمدآباد گجرات می‌زیست و در همانجا درگذشت (ایوانف، 88؛ پونا والا، «كتاب‌شناسی ... »، 185). امینجی در سلسله مراتب دعوت اسماعیلی به مقامات بالایی دست یافت (دفتری، 303)، اما شهرت وی بیشتر به سبب آثاری است كه به ویژه در زمینۀ فقه تألیف كرده است. وی به شرح و تفسیر برخی از آثار فقهی و غیرفقهی قاضی نعمان، فقیه مشهور اسماعیلی، همت گماشت و كوشید تا مسائل فقهی مربوط به جامعۀ اسماعیلی زمان خود را گردآوری كند. طایفۀ «بُهره‌های طیبی» پس از قاضی نعمان وی را مرجع مهمی در مسائل فقهی می‌دانند (همانجا؛ EI2, S)، اما این بدان معنا نیست كه امینجی نظریات نوی را ارائه كرده است. فقه اسماعیلی كه با قاضی نعمان آغاز گردید، صرفاً منحصر است به آراء فقهی و نظریات وی كه در طول حكومت فاطمیان و پس از آن توسط اسماعیلیان طیبی در یمن و هند، و به ویژه فرقۀ داوودیها به عنوان میراث فقهی حفظ شد و ارزش آثار امینجی نیز ــ جدا از اطلاعاتی كه راجع به وضعیت اجتماعی اسماعیلیان هند غربی به دست می‌دهد ــ در شرح و تفسیر نظریات قاضی نعمان خلاصه می‌گردد (نک‍ : پونا والا، «قاضی نعمان ... »، 131-132؛ دفتری، 249-255). 
گفته شده است كه پس از انشعاب طیبیها به دو گروه داوودی و سلیمانی، امینجی از داوود برهان‌الدین به عنوان داعی مطلق حمایت كرد و رساله‌ای نیز در این باب نوشت كه جعفر فرزند سلیمان بن حسن ردیه‌ای بر آن نگاشت (فیضی، مقدمه، 33؛ پونا والا، «كتاب‌شناسی»، 185, 186؛ ایوانف، 106). 

آثـار

1. الحواشی، كه در دو جلد تألیف شده، و مشتمل بر سؤالات فقهی است كه از داعیان اسماعیلی راجع به دو اثر قاضی نعمان، یعنی دعائم الاسلام و مختصر الآثار پرسیده شده، و توسط آنان پاسخ داده شده است. اسامی اشخاص و داعیان ذكر نگردیده، و ظاهراً سؤالهایی انتخاب شده كه بیشتر در جامعۀ هند مطرح بوده است. اهمیت كتاب در آگاهیهایی است كه راجع به حیات اجتماعی اسماعیلیان هند به دست می‌دهد. كتاب قبل از انشعاب اسماعیلیان طیبی به دو فرقۀ داوودی و سلیمانی تألیف گردیده، اما از آنجا كه نویسنده به طایفۀ داوودیها تعلق دارد، این كتاب نزد ایشان از ارزش و اهمیت والاتری برخوردار است (فیضی، مقدمه، 32-33). از این اثر نسخه‌هایی در مجموعۀ فیضی (گوریا والا، 117-118) و مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی (گاچك، I/ 43) موجود است. 
2. مسائل امینجی بن جلال یا كتاب السؤال و الجواب، كه مجموعه‌ای از سؤال و جوابها را در مسائل فقهی در بر دارد و اسامی پرسشگران و پاسخ دهندگان نیز ذكر شده است. كتاب اگرچه به زبان عربی است و محتوای آن همانند كتاب سابق است، اما برای استفادۀ عموم تألیف شده، و حاوی كلمات و اصطلاحاتی به زبان گجراتی است (فیضی،مقدمه، 34). نسخه‌هایی از این ک‍تاب در كتابخانه‌های اسماعیلی و جز آنها موجود است (پونا والا، همان، 185). 
3. حساب المواریث، راجع به ارث (ایوانف، 89؛ پونا والا، همانجا؛ نیز مجدوع، 38). 
4. شرح المنتخبة المنظومة، كه در شرح الارجوزة المنتخبة از قاضی نعمان در فقه نوشته شده است (ایوانف، همانجا؛ گاچك، I/ 117-118؛ پونا والا، همان، 186). 
5. شرح (یا تعلیقات بر) اساس التأویل و تأویل الدعائم از آثار قاضی نعمان (پونا والا، همانجا). 

مآخذ

مجدوع، اسماعیل، فهرسة الكتب و الرسائل، به كوشش علینقی منزوی، تهران، 1344 ش؛ نیز: 

Daftary, F., The Ismāʿilis, Their History and Doctrines, Cambridge, 1990; EI2, S; Fyzee, A. A. A., Compendium of Fatimid Law, Simla, 1969; Gacek, A., Catalogue of Arabic Manuscripts in the Library of the Institute of Ismaili Studies, London, 1984; Goriawala, M., Fyzee Collection of Ismaili Manuscripts, Bombay, 1965; Ivanow, W., Ismaili Literature, Tehran, 1963; Poonawala, I., Biobibliography of Ismāʿiī lī Literature, Malibu,1977; id, «Al-Qāḍī al-Nuʿmān and Ismāʿili Jurisprudence», Mediaeval Ismaʿili History and Thought, ed. F. Daftary, Cambridge, 1996. 
مسعود حبیبی مظاهری