اموی

اُمَوی، عزالدین محمد بن عبدالسلام بن اسحاق بن احمد، لغوی و فقیه مالكی مصر در سده‌های 8 و 9 ق. او اهل محله از نواحی مصر (بین فسطاط و اسكندریه، نک‍ : سمعانی، 5/ 216) بود كه در قاهره سكنى گزید و در همان شهر به فراگیری علوم اسلامی پرداخت. آخرین اطلاع از حیات اموی، مربوط به سال 798 ق است. اما برپایۀ دانسته‌ها از شیوخ اموی ــ كه بیشتر در دهۀ آخر سدۀ 8ق و دهۀ نخست سدۀ 9ق وفات یافته‌اند ــ و همچنین زمان تولد شاگرد وی سنباطی (787 ق)، چنین می‌نماید كه او چند گاهی پس از آن تاریخ نیز زیسته باشد. 
اموی نزد ابن عماد اقفهسی (د 808 ق) جامع الامهات ابن حاجب را فرا گرفت، از برخی بزرگان آن زمان، همچون سراج‌الدین بلقینی (د 805 ق)، عبدالرحیم بن حسین عراقی (د 806 ق) و شمس‌الدین غماری به دانش‌اندوزی پرداخت و مدتی نیز در ملازمت قاضی القضات شافعی مذهبِ قاهره، عزالدین ابن جماعه (د 767 ق) بود. اموی در 798 ق نزد مسند و محدث قاهره در زمان خویش، ابوالفرج عبدالرحمان بن احمد غزی، معروف به ابن شحنه (د 799ق) مختصرِ ابن‌حاجب در فقه را خواند (نک‍ : سخاوی، الضوء ... ، 8/ 56؛ باباتنبكتی، 493؛ فاسی، 3/ 238). بدین ترتیب، اموی كه نزد فقیهان طراز اول مالكی و شافعی زمان خود دانش اندوخته بود، بر مسند تدریس نشست و كسانی چون ابوالبقاء محمد بن محمد سنباطی نزد وی علم اندوختند (سخاوی، الذیل ... ، 345). 

آثـار

1. التعریف برجال جامع الامهات، كتابی در شرح حال رجالی كه نام آنها در جامع الامهاتِ ابن حاجب وارد شده است. مؤلف در تألیف این كتاب از آثار بسیاری همچون ترتیب المدارك قاضی عیاض، تاریخ بغدادِ خطیب، تاریخ دمشق ابن‌عساكر و برخی كتب ذهبی سود برده است. تألیف این اثر در 795 ق به پایان رسیده است و نسخه‌هایی از آن در كتابخانه‌های مختلف جهان یافت می‌شود (نک‍ : عنان، 109؛ وكیل، 4/ 113؛ بانک‍یپور، شم‍ 653؛ نیز نک‍ : GAL, I/ 373). 
2. تنبیه الطالب لفهم لغات ابن الحاجب، كه تكمله‌ای است بر اثر پیشین در شرحِ الفاظِ همان اثرِ ابن حاجب (نک‍ : باباتنبكتی، همانجا). تألیف این اثر در رمضان 797 به انتها رسیده است و نسخه‌هایی از آن در كتابخانه‌های قرویین فاس، دارالكتب مصر و غیر آن موجود است (نک‍ : خدیویه، 4/ 181؛ فاسی، 3/ 237- 238؛ GAL, S, I/ 538-539). در این اثر به تألیف دیگری از مؤلف با عنوان غنیمة الراغب فی تصحیح ابن حاجب نیز اشاره شده است (نک‍ : فاسی، همانجا). 

مآخذ

بابا تنبكتی، احمد، نیل الابتهاج، به كوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، 1409 ق/ 1989 م؛ خدیویه، فهرست؛ سخاوی، عبدالرحمان، الذیل علی رفع الاصر، به كوشش جوده هلال و محمد محمود صبح، قاهره، 1966 م؛ همو، الضوء اللامع، قاهره، 1354 ق؛ سمعانی، عبدالكریم، الانساب، به كوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، 1408 ق/ 1988 م؛ عنان، محمد عبدالله، فهارس الخزانة الملكیة، رباط، 1400 ق/ 1980 م؛ فاسی، محمد عابد، فهرس مخطوطات خزانة القرویین، تونس، 1403 ق/ 1983 م؛ وكیل، مختار، فهرست المخطوطات المصورة، قاهره، 1390 ق/ 1970 م؛ نیز:

Bankipore; GAL, GAL, S. 
بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث