الوار گرمسیری

اَلْوارِ گَرْمْسیری، یكی از بخشهای دوگانۀ شهرستان اندیمشك (خوزستان). این بخش در منتهى‌الیه شمالی استان خوزستان قرار گرفته، و از شمال به بخشهای مركزی (ملاویِ شهرستان پل دختر) و پاپی (شهرستان خرم‌آباد)، از جنوب به بخشهای حومه (مركزی شهرستان اندیمشك)، سردشت (شهرستان دزفول) و بخش مركزی (شهرستان شوش)، از شرق به بخش رز و ماهرو (شهرستان الیگودرز) و از غرب به بخش مركزی (ملاوی) محدود است (فرهنگ آبادیها، 1367 ش، شصت و نه). این بخش از 3 دهستان به نامهای حسینیه، قیلاب و مازو كه برخی نام خود را از آبادیهای مركزی ناحیه گرفته‌اند، تشكیل شده است ( سازمان تقسیمات ... ، 22). این 3 دهستان جمعاً 160 آبادی (1/ 94٪ از كل آبادیهای شهرستان) را در خود جای داده است ( آمارنامه ... ، 28). آبادی حسینیه مركز بخش الوار گرمسیری است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها ... ، 23). 
بخش الوار گرمسیری ناحیه‌ای كوهستانی است كه قسمتی از رشته كوه زاگرس در بخشهای شمالی آن قرار دارد. بلندترین قله در این بخش كوه سالن (460‘2 متر) است كه در شمال شرقی سد دز و در قسمت شرقی بخش واقع است. كوههای منگره، دارتا گیروه، كرناس و اناركی از دیگر كوههای این بخش به شمار می‌آیند كه قسمت ییلاقی بخش الوار گرمسیری را تشكیل می‌دهند. قسمتهای جنوبی بخش كم ارتفاع و دشتی است. آب و هوای این بخش گرم و خشك است، هر چند در قسمتهای كوهستانی واقع در شمال از اعتدال برخوردار است (همانجا). 
از معادن واقع در این بخش می‌توان از سنگ آهك چناره، گچ تافاب و سنگ ماكادن نام برد. برخی چاههای نفت كه هنوز مورد بهره‌برداری نیستند، در آبادیهای كل كلپرگه، تافاب و بالارود وجود دارد (همانجا). 
رود كرخه قسمتهای غربی (همانجا)، و دز قسمت شرقی بخش الوار گرمسیری را آبیاری می‌كند (ایزدپناه، 2/ 1). سد دز، احداثی بر رودخانۀ دز، در این بخش قرار دارد ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا). 
چراگاههای متعددی در این بخش وجود دارد كه از آن جمله‌اند: پشمینه‌زار، یقه، بن طویله و دشت لاله (همانجا). قسمتهای مرتفع بخش پوشیده از جنگل است (ایزدپناه، همانجا) كه پوشش درختی آن بیشتر از درختان كنار، انجیركوهی، بلوط و بادام كوهی است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 23-24؛ نیز نک‍ : رزم‌آرا، 241، 243، 246). 
در تقسیم‌بندی مناطق لرستان در دورۀ پهلوی اول كه با تأكید بر جنبه‌های زندگی عشایری صورت گرفت، بخش الوار گرمسیری یكی از مناطق 11 گانۀ لرستان به حساب آمد (امام شوشتری، 146). جمعیت این بخش در آستانۀ دهۀ 1330ش حدود 240‘10 نفر بود ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 6/ 22) كه در 1365ش به 547‘20 نفر (406‘ 3 خانوار) افزایش یافت ( فرهنگ آبادیها، 1365 ش، 12). در همین سال جمعیت 6 ساله به بالای این بخش 436‘15 نفر (1/ 75٪ از كل جمعیت) بود كه 2/ 51٪ آنان با سواد بودند. مطابق همین داده‌ها، 4/ 16٪ از كل جمعیت این بخش شاغل بودند (همانجا). جمعیت این بخش در 1370ش به 381‘21 نفر ( 230‘3 خانوار) رسید كه 8/ 40٪ از كل جمعیت روستایی شهرستان اندیمشك را شامل می‌شد. پراكنش این جمعیت در سطح بخش در دهستانهای حسینیه، قیلاب و مازو به ترتیب 1/ 35٪، 9/ 41٪ و 23٪ بود ( آمارنامه، 42). 
جمعیت بخش الوار گرمسیری روستایی است و آبادیهای دارای خانوار بهره‌بردار آن، از آبادیهای بسیار كوچك به شمار می‌روند، تا جایی كه 6/ 86٪ از آنها دارای جمعیتی كمتر از 20 خانوار بهره‌بردار است ( فرهنگ روستایی، 33). فعالیت اصلی ساكنان آبادیهای این بخش به ترتیب اهمیت شامل دامداری، زراعت، پرورش طیور و باغداری است ( فرهنگ آبادیها، 1365ش، همانجا). در این بخش جمعاً 687‘202 رأس دام كوچك و 789‘4 رأس دام بزرگ وجود دارد (همان، 13). اشتغال به صنایع دستی و كارگری ساده از دیگر فعالیتهای ساكنان این بخش است ( فرهنگ اقتصادی ... ، «5/ 43»). محصولات عمدۀ زراعی این بخش گندم و جو است كه بیشتر به صورت دیمی كشت می‌شود. محصولات جالیزی و انار نیز در آنجا به دست می‌آید (همان، «5/ 43»-«6/ 43»). 
مذهب اهالی، شیعۀ 12 امامی، و زبان آنان فارسی با گویش لری است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 23). جمعیت این بخش از لحـاظ وابستگی قومی بیشتر از طایفه‌هـای میر (دیركوند) (نک‍ : ادموندز، 91)، بهاروند و قلاوند است (ایزدپناه، 2/ 1؛ نیز رزم‌آرا، 241، 242، 244). از آثار كهن برجای مانده در این بخش می‌توان از قلعۀ منگره ــ كه حمدالله مستوفی از آن به صورت مانک‍ره (ص 552) یاد كرده است ــ و نیز دژ سرقلا در آبادی امیر سیف و قلعۀ رزه بر سر راه خرم‌آباد ـ دزفول نام برد (ایزدپناه، 2/ 3-5، 10-13). 

مآخذ

آمارنامۀ استان خوزستان (1373 ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان خوزستان، تهران، 1374 ش؛ ادموندز، سیسیل جان و بارون دوبد، دو سفرنامه دربارۀ لرستان، ترجمۀ سكندر امان‌اللٰهی و لیلی بختیار، تهران، 1362 ش؛ امام شوشتری، محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، 1331 ش؛ ایزدپناه، حمید، آثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران، 1355 ش؛ حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به كوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1362 ش؛ رزم‌آرا، علی، جغرافیای نظامی ایران، لرستان، تهران، 1320ش؛ سازمان تقسیمات كشوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت كشور، تهران، 1374 ش؛ فرهنگ آبادیهای كشور (1365 ش)، شهرستان اندیمشك، مركز آمار ایران، تهران، 1368ش؛ فرهنگ آبادیهای كشور، سرشماری عمومی كشاورزی (1367ش)، استان خوزستان، مركز آمار ایران، تهران، 1369ش؛ فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، استان لرستان، جهاد سازندگی، تهران، 1363 ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای كشور (دزفول)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1370 ش، ج 69؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ششم، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1330 ش؛ فرهنگ روستایی، سرشماری عمومی كشاورزی (1367 ش)، كل كشور، مركز آمار ایران، تهران، 1370 ش. 

عباس سعیدی