الفت کاشانی

اُلْفَتِ کاشانی، میرزا محمدقلی، یا محمدعلی (د پس از 1245 ق/ 1829 م)، شاعر و خوشنویس دورۀ فتحعلی شاه قاجار. اصل او از ایل افشار است (بسمل، 398؛ محمود میرزا، 1/ 157؛ دیوان بیگی، 1/ 156). گویند نیاکانش به فرمان شاه عباس از آذربایجان به عباس‌آباد اصفهان آمدند. ثمر نایینی (نک‍ : تربیت، 50) محل تولد او را در اصفهان می‌داند، اما اختر و برخی دیگر برآنند که وی در کاشان متولد شده، ولی در اصفهان رشد و تربیت یافته است (1/ 21؛ گروسی، 501؛ نظمی، 30). 
الفت خوشنویسی را در اصفهان، نزد معتمدالدوله نشاط فراگرفت و خط شکسته را نیکو می‌نوشت (بسمل، گروسی، همانجاها). شاید به همین سبب و نیز به موهبت طبع شعر بود که توانست به دستگاه حکومتی حسنعلی میرزا شجاع‌السلطنه راه یابد و چندی مستوفی دربار وی شود (اختر، 1/ 21-22؛ هدایت، 4/ 157؛ گروسی، 501-502؛ محمودمیرزا، 1/ 157؛ بسمل، همانجا). پس از برکناری شجاع‌السلطنه از حکومت خراسان، وی همانجا ماند و چندی نیز در دربار علینقی میرزا به سر برد (همانجا). الفت با بسیاری از ادبیان و نویسندگان هم عصر خویش چون بسمل شیرازی (ص 399) و هدایت (همانجا) مصاحبت داشت. 
برخی مرگ او را در 1240ق در شیراز نوشته‌اند (هدایت، نیز نک‍ : دیوان بیگی، همانجاهـا)، امـا به گفتۀ ابن‌یوسف (نک‍ : شورا، 3/ 225-226) از بررسی دیوان الفت برمی‌آید که وی تا 1245 ق زنده بوده است (نیز نک‍ : منزوی، 3/ 2231). 
از الفت دیوانی بر جای مانده که نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ مجلس (شم‍ ‍947) موجود است (شورا، 3/ 224) و افتادگیهایی در لابه‌لای صفحات آن مشاهده می‌شود. در برگ پایانی نسخه، یادداشتی از هدایت در احوال شاعر آمده که در 1264ق نگاشته شده است. در بسیاری از صفحات، اصطلاحاتی دیده می‌شود که از خط و سیاق آن برمی‌آید که نسخه از آن خود الفت بوده است (همان، 3/ 225). 
این دیوان شامل غزلیات، قصاید، یک مثنوی ناتمام به نام فرهاد و شیرین در 280 بیت، چند نامۀ منظوم و ماده تاریخ مرگ همسر شاعر است. قصاید موجود در این دیوان، در مدح حسن‌شاه (شجاع‌السلطنه) است، ولی ظاهراً الفت قصایدی در مدح نظام‌الدوله صدر نیز دارد که از نسخۀ مجلس افتاده است (همان، 3/ 226). نسخۀ حاضر که در اختیار هدایت بوده، در حدود 3 هزار بیت دارد، اما به گفتۀ خود هدایت (همانجا) شمار ابیات الفت 5 هزار است. با توجه به گفتۀ هدایت و نیز افتادگی در برخی از صفحات آن، به نظر می‌رسد که نسخه در زمان هدایت کامل بوده است. 

مآخذ

اختر، احمد، تذکره، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1343 ش؛ بسمل شیرازی، علی‌اکبر، تذکرۀ دلگشا، به کوشش منصور رستگار فسایی، شیراز، 1371 ش؛ تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، تهران، 1314 ش؛ دیوان بیگی، احمد، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1364ش؛ شورا، خطی؛ گروسی، فاضل، انجمن خاقان، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، شم‍ ‍892؛ محمود میرزا قاجار، سفینة المحمود، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1346ش؛ منزوی، خطی؛ نظمی تبریزی، دویست سخنور، 1363 ش؛ هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، تهران، 1339 ش. 

سعلی میرانصاری