الفت اصفهانی

اُلْفَتِ اِصْفَهانی، محمد کاظم نوری (د 1300 یا 1301 ق/ 1883یا 1884 م)، متخلص به الفت از شاعران دورۀ قاجار. پدرش زین‌العابدین بیک که از اهالی نور مازندران بود، به اصفهان رفت و در آنجا به استخدام دولت درآمد و الفت در اصفهان دیده به جهان گشود (هدایت، 1/ 127). تاریخ دقیق ولادت وی روشن نیست، اما در دیوان او قصیده‌ای در ستایش وزیر وقت وجود دارد (ص 250-254) که شاعر در آن از هدایت یاد کرده، و در حاشیه، وی را رضا قلی خان، پدر ممدوح معرفی نموده است (ص 254). از آنجا که علیقلی خان مخبرالدوله پسر رضاقلی خان هدایت در 1298 ق به وزارت علوم رسیده (شورا، 3/ 224)، و شاعر در قصیدۀ موردنظر عمر خود را «میانۀ چهل و پنجاه» ذکر کرده است (ص250)، ولادت وی را می‌توان در حدود 1253ق دانست (شورا، همانجا).
الفت در دوران تحصیل برفنون ادب احاطۀ کامل یافت و به شعر و شاعری روی آورد (هدایت، همانجا). ظاهراً در دوره‌ای که مسعود میرزا پسر ناصرالدین شاه قاجار با لقب یمین‌الدوله بر اصفهان حکومت می‌کرد(حک‍ ‍1283- 1285ق)، الفت قصیده‌ای در ستایش وی سرود که مورد توجه او قرار گرفت. پس از آنکه مسعود میرزا در 1286 ق با لقب «ظل السلطان» به حکومت فارس گمارده شد، الفت را نیز به شیراز برد (الفت، آیینه ... ، 20-21؛ هدایت، همانجا). ظل السلطان در تاریخ مسعودی هنگام نقل ماده تاریخی که الفت به مناسبت تولد فرزند او حسین میرزا سروده، به اقامت الفت در شیراز اشاره کرده است(ص 201). الفت در 1288ق به سبب رنجشی که از ظل السلطان پیدا کرد (الفت، همان، 29)، شیراز را ترک گفت و راهی هندوستان شد و در همین سال در بمبئی به آقاخان محلاتی پیوست و در ستایش او و پسرش چند قصیده ساخت(همان، 30-40؛ هدایت، همانجا). ظاهراً اقامت الفت در هند دو سال بیش نپایید، زیرا در دیوان او ماده تاریخی به سال 1290 ق وجود دارد که به مناسبت درگذشت آشفتۀ شیرازی در شیراز سروده شده است (ص 281-282).
الفت پس از بازگشت به ایران در کرمانشاه مسکن گزید (الفت، دیوان، 302؛ دیوان بیگی، 1/ 158؛ هدایت، همانجا). دیوان بیگی مؤلف حدیقةالشعراء در اواخر سال 1293 ق در کرمانشاه با او دیدار کرد و الفت برخی از اشعارش را برای او خواند (همانجا). چنانکه از مثنوی آیینۀ عبرت او برمی‌آید، الفت به سبب رنجشی که این بار از حاکم کرمانشاه پیدا کرد، راهی کردستان شد (ص 47). قطعه‌ای از او که در وفات یکی از بزرگان کردستان (1294ق) سروده شده، در دست است (همان، 180-181). ظاهراً اقامت الفت در نواحی غربی ایران دیری نپایید، و در حدود 1295 ق رهسپار تهران شد(همان، 57- 58).
الفت چنانکه خود می‌گوید، در 1299 ق نسخه‌ای از دیوان خویش را برای کسی به نام مهدیقلی خان نگاشت (دیوان، 315) که به گفتۀ ابن یوسف، همان حاج مخبرالسلطنه هدایت (1240-1334 ش) بوده است (شورا، 3/ 223).

سبک شعر

الفت از معدود شاعران نیکو طبع عصر قاجار بود که ساده و بی‌تکلف شعر می‌سرود. غزلهای عاشقانه ـ عارفانۀ او با لطافت و زیبایی و ساده‌ترین الفاظ، و به شیوۀ سعدی سروده شده است. قصاید الفت در عین پختگی از تکلف و دشواری عاری، و به طرز قصاید شاعران خراسان به ویژه فرخی سیستانی است.
الفت در ساختن ماده تاریخ چیره‌دست بود. از این روی، قطعات او اغلب حاوی ماده تاریخ وقایع مختلف است. 

آثـار

1. دیوان، که مجموعۀ سروده‌های او در قالب غزل، قصیده، ترکیب‌بند، مسمط، قطعه، رباعی و شمار زیادی ماده تاریخ است. نسخه‌ای از آن به خود وی در کتابخانۀ شمارۀ 1 مجلس شورای اسلامی (شم‍ ‍946) نگاهداری می‌شود. چنانکه خود اشاره کرده، نگارش این نسخه را در 5 شعبان 1299 به پایان برده است (همانجا).
2. مثنوی آیینۀ عبرت، که در بردارندۀ حدود 900 بیت از اشعار اوست و شاعر در آن به وصف حال و شرح مسافرتهای خود و ذکر پاره‌ای از مسائل عرفانی پرداخته است. نسخه‌ای از این اثر به خط پسر الفت به نام علی در کتابخانۀ ملی ملک (شم‍ ‍5152) موجود است. پسر الفت شمار زیادی از اشعار پدر را بدین مثنوی منضم ساخته است؛ برخی از این سروده‌ها چون پاره‌ای مراثی و هجویات در دیوان الفت موجود نیست.

مآخذ

الفت اصفهانی، محمد کاظم، آیینۀ عبرت، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‍ ‍5152‍؛ همو، دیوان، نسخۀ خطی کتابخانۀ شمارۀ 1 مجلس شورای اسلامی، شم‍ ‍946؛ دیوان بیگی شیرازی، احمد، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1364ش؛ شورا، خطی؛ ظل السلطان، مسعود میرزا، تاریخ مسعودی، تهران، 1363 ش؛ هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، 1353 ش.

هومن یوسفدهی