احسایی، علینقی

اَحْسایی، علینقی (د 23 ذیحجۀ 1246 ق / 5 ژوئن 1831 م)، فرزند شیخ احمد احسایی، ملقب به بدرالایمان، فقیه و ادیب. برخی نام او را به اختصار علی نوشته‌اند (رشتی، 283؛ شریف، 55؛ لكهنوی، 1 / 457). از استادان او كسی جز پدرش كه به او اجازۀ علمی داده است، شناخته نیست (طریحی، 46؛ كنتوری، 20). گفته‌اند كه حافظۀ سرشارش زبانزد بود، چنانكه 12 هزار حدیث را با اسناد آنها و نیز شمار بسیاری اشعار و متون كتابها را در سینه داشت (نک‍ : طریحی، همانجا؛ حائری، 80). علینقی بر مشرب پدر بود (همو، 81) و اینكه سید كاظم رشتی (همانجا) وی را «از حاملان اسرار» خوانده است، می‌رساند كه بهرۀ‌ او از تعالیم پدرش در نظر پیروان شیخ با اهمیت تلقی می‌شده است. 
وی در بیشتر سفرهای پدر ملازم او بود (نک‍ : حائری، 80) و در مقام وصی او بر جنازه‌اش نماز گزارد (همو، 82). پس از وفات پدرش در كرمانشاه مقیم شد و برای بسیاری از پیروان او مرجعیت علمی و فقهی یافت‌ (همانجا). درگذشت او به سبب طاعونی همه‌گیر در كرمانشاه روی داد و چون انتقال جنازه برخلاف عقیدۀ‌ او بود، به وصیتی كه كرده بود، او را در حومۀ ‌شهر بر سر راه كربلا به خاك سپردند (همو، 83؛ افشار، 1 / 641).

آثـار

الف ـ چاپی

1. دیوان شعر، كه به كوشش محمدكاظم طریحی در 1375 ق / 1955 م در تهران به چاپ رسیده است. 2. رسالة فی تفسیر قاب قوسین، كه ضمن الكلمات المحكمات میرزا علی حائری اسكویی به چاپ رسیده است (كربلا، 1378 ق). 3. منهاج السالكین فی السلوك و الاخلاق، كه در تبریز (1375 ق) به چاپ رسیده است. 4. نهج المحجة، در اثبات امامت امامان دوازده‌گانه (ع). این كتاب با مقدمه‌ای از میرزا علی اسكویی حائری در 2 جلد چاپ شده است، جلد نخست در نجف (1370 ق) و جلد دم در تبریز (1373 ق).

ب ـ خطی

1. خلاصة مختصر الرسالة الحیدریة، خلاصه‌ای از گزیده‌ای كه شیخ احمد احسایی از رسالۀ علمیۀ خود فراهم كرده است (آقابزرگ، 20 / 195؛ آستان ... ، 231؛ شورا، 16 / 353-354؛ دانش‌پژوه، فهرست كتابخانه ... ، 5 / 32)؛ 2. رساله‌ای در وحدت وجود (همان، 5 / 34)؛ 3. رساله‌ای در شرح رسالۀ التوحید عبدالكریم گیلانی، كه صورت ردیه دارد (آستان، 150، 330-331؛ دانش‌پژوه، همان، 5 / 33؛ شیروانی، 3 / 830)؛ 4. رسالة فی علمه تعالی یا الرسالة العلمیة (نک‍ : طریحی، 48)، كه در آن از عقیدۀ پدرش در برابر پاره‌ای ایرادها دفاع كرده است (آقابزرگ، 15 / 316؛ آستان، 279، 408؛ مركزی، 8 / 97؛ دانش‌پژوه، همانجا، فهرست نسخه‌ها ... ، 403)؛ 5. كشكول، كه طریحی (همانجا) نسخه‌ای از جلد دوم آن را به خط مؤلف، در یك كتابخانۀ ‌شخصی دیده بوده است؛ 6. معاد الاجسام، رساله‌ای در پاسخ اعتراض به عقیدۀ شیخ احمد احسایی در باب معاد جسمانی (آستان، 530؛ دانش‌پژوه، فهرست كتابخانه، 5 / 31؛ استادی، 3 / 80)؛ 7. واضح المنار فی علم الاسرار (آقابزرگ، 25 / 11-12؛ آستان، 596). 
نیز از آثار دیگر او رسالة فی الامربین الامرین (آقابزرگ، 11 / 116)، شرح رسالة الامام الهادی (ع) ‌(بحرانی، 407) و مشرق الانوار در حكمت (طریحی، 47) را نیز نام برده‌اند كه از نسخه‌های آنها نشانی در دست نیست.
بخشی از آثار علینقی احسایی در جواب سؤالهایی است كه از پدرش پرسیده‌اند و او نوشتن پاسخ را به فرزندش واگذار كرده است (نک‍ : همو، 48). از جملۀ ‌آنهاست رساله‌ای با عنوان بحرانیه در ماجرای موسی با خضر و نیز در باب كیفیت رجعت (شورا، 16 / 352؛ دانش‌پژوه، همان، 5 / 33؛ شیروانی، 3 / 1085).

مآخذ

 آستان قدس ف، فهرست؛ ‌آقابزرگ، الذریعة، استادی، رضا، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانۀ ‌مدرسۀ ‌فیضۀ قم، قم، 1396 ق؛ افشار (سیستانی)، ایرج، كرمانشاهان و تمدن دیرینۀ آن، تهران، 1371 ش؛ بحرانی، علی، انوار البدرین، به كوشش محمد علی طبسی، نجف، 1377 ق؛ حائری اسكویی، علی، «رسالة فی ترجمة حیاة الحكیم الالهی»، همراه عقیدة الشیعة، كربلا‌، 1384 ق / 1964 م؛ دانش‌پژوه، محمد تقی، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانۀ دانشكدۀ حقوق دانشگاه تهران، تهران، 1339 ش؛ همو و علینقی منزوی، فهرست كتابخانۀ ‌سپهسالار، تهران، 1356 ش؛ رشتی، سید كاظم، شرح قصیدة، چ سنگی، 1272 ق؛ شریف كاشانی، حبیب‌الله، لباب الالقاب، تهران، 1378 ق؛ شورا، ‌خطی؛ شیروانی، محمد، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانۀ وزیری یزد‌، تهران، 1353 ش؛ طریحی، ‌محمد كاظم، مقدمه بر دیوان الشیخ علینقی الاحسایی، تهران، 1375 ق / 1955 م؛ كنتوری، اعجاز حسین، كشف الحجب و الاستار، كلكته، 1330 ق؛ لكهنوی، محمد مهدی، نجوم السماء، قم، 1396 ق؛ مرکزی، خطی.

محمدجواد انواری