الاحرار الدستوریون

اَلْاَحْرارُ الدُّسْتوریّون، حزبی سیاسی كه در 1922 م در مصر تشكیل شد و تا 1953 م به حیات خود ادامه داد. عدلی یكن پاشا، بنیان‌گذار الاحرار، نخست در تأسیس حزب الوفد كه بلافاصله پس از استقلال مصر به رهبری سعد زغلول تشكیل شده بود، شركت داشت. اما به زودی از آن جدا شد و خود این حزب را بنیاد نهاد. ظاهراً علت عمده اختلاف و انشعاب، تندروی الوفد بود كه عدلی آن را نمی‌پسندید (كیالی، 2 / 274).
اهداف حزب الاحرار از این قرار بود: تثبیت استقلال مصر و تحقق عملی آن، مخالفت با جدا شدن سودان از مصر، تقاضای عضویت مصر در جامعۀ ملل متحد به‌عنوان دولتی مستقل، حمایت از نظام مبتنی بر قانون اساسی، پاسداری از حاكمیت ملی و حقوق سلطنت، تدارك وسایل دفاع ملی در برابر تهاجم خارجی و اجزای تعلیمات اجباری و رایگان (عطیةالله، 1 / 23-24) كه این خواستها با اهداف حزب الوفد چندان تفاوتی نداشت (بستانی، 7 / 178). الاحرار در برابر الوفد، كه اكثریت آراء مردم را با خود داشت، تا پایان كار در شمار احزاب اقلیت مصر بود. عللی كه برای این قلت طرفداران می‌توان ذكر كرد، از این قرار است: الاحرار نمایندۀ اشراف و حافظ منافع اقلیت بزرگ مالكان، سرمایه‌داران و نخبگان سیاسی و اجتماعی مصر بود، با انگلیسیها روابط حسنه داشت و غالباً از حمایت دولت بریتانیا برخوردار می‌شد (كیالی، 2 / 173-274؛ امین، 4 / 17). گرچه هر دو حزب ملی بودند و رنگ مشخص دینی و یا عربی نداشتند (بیومی، 220)، اما الاحرار، الوفد را، به‌سبب فراهم آوردن موجبات چیرگی قبطیان مورد انتقاد شدید قرار می‌داد و می‌كوشید با این بهانه مسلمانان را بر ضد آن حزب برانگیزد (بشری،‌ 196- 198).
الاحرار در طول حیات سیاسی خود نقش مؤثری در تحولات مصر ایفا كرد. در تدوین قانون اساسی 1923 م، فعال بود و در انتخابات همان سال شركت كرد ولی توفیقی نیافت. در 1925 م در دوران وزارت زیور گرچه هم پیمان پادشاه مصر بر ضد الوفد بود و از زورو سركوب سود جست، ولی در سال بعد با الوفد بر ضد پادشاه متحد شد و در كابینۀ ائتلافی شركت كرد كه تا 1927 م ادامه داشت. الاحرار در 1928 م با تعطیل شدن مجلس نمایندگان، به قدرت رسید و عدلی به وزارت انتخاب شد تا انتخابات چهارم را برگذار كند. در این انتخابات كه در اكتبر 1929 انجام شد، حزب الوفد به پیروزی قاطع دست یافت (همو، 200-201). از این پس، به رغم فراز و نشیبها، همكاری حزب الاحرار با پادشاه تا 1936 م ادامه یافت (كیالی، همانجا). در 1937 م هنگامی كه انشعابیون الوفد حزب سعدی را تأسیس كردند، الاحرار در كنار حزب سعدی به ستیزه با الوفد برخاست. این دو حزب با حمایت پادشاه كوشیدند با رخنه در انتخابات، اقلیت را حاكم نمایند. درهمان سال ملك فاروق، نحاس پاشا را كه از حزب الوفد بود، از نخست‌وزیری بركنار كرد و محمد محمود را از حزب الاحرار به نخست‌وزیری گمارد تا مجلس را منحل و انتخابات را برگذار كند؛ او با توسل به قدرت و خشونت در 1938 م انتخابات را برگزار کرد و تا سال بعد در مقام وزارت ماند. پس از مرگ محمد محمود، هنگامی كه علی ماهر به حكومت رسید، حزب سعدی با به دست آوردن نخست وزیری و الاحرار با تكیه بر ریاست محمد حسین هیكل بر مجلس سنا، قدرت را بین خود تقسیم كردند. پس از محمد محمود كسی از این حزب به صدرات نرسید (امین، 4 / 18). همكاری الاحرار و سعدی در سالهای 1938-1942 م و 1945-‌ 1949 م در دولت و مجلس ادامه یافت (كیالی، همانجا). ریاست حزب از آ‌غاز تا انجام به ترتیب با این كسان بود: عدلی، محمود، عبدالعزیز فهمی و محمد حسین هیكل. نشریۀ حزب الاحرار روزنامۀ السیاسة به مدیریت محمدحسین هیكل بود. هفته نامه‌ای نیز با عنوان السیاسة الاسبوعیة وابسته به همان روزنامه منتشر می‌شد كه گروهی از نویسندگان و روشنفكران، همچون طه حسین، با آن همكاری می‌كردند. این دو نشریه در ارتقای سطح فرهنگ عمومی مصر تأثیر مهمی داشتند (امین، 4 / 17). 

مآخذ

امین، حسن، الموسوعة الاسلامیة، بیروت، 1399 ق / 1979 م؛ بستانی؛ بشری، طارق، المسلمون و الاقباط، بیروت، 1982 م؛ بیومی، زكریا، سلیمان، الاخوان المسلمون و الجماعات الاسلامیة فی الحیاة السیاسیة المصریة، قاهره، 1398 ق / 1978 م؛ عطیةالله، احمد، القاموس السیاسی، المصریة، قاهره، 1398 ق / 1978 م؛ عطیةالله، احمد، القاموس السیاسی، قاهره، 1968 م؛ كیالی، عبدالوهاب، موسوعة السیاسیة، بیروت، 1981 م.

حسن یوسفی اشكوری