اتینگهاوزن

اِتینْگهاوزِن، ریچارد (فوریۀ 1906- آوریل 1979 / 1284 –1358 ش)‌،‌خاورشناس آمریكایی و متخصص در هنر اسلامی. وی در خانواده ای كشاورز، در فرانكفورت آلمان به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسط را همانجا به پایان برد و سپس به دانشگاه رفت و در زمینۀ معارف اسلامی به تحقیق پرداخت و در 1931 م با تألیف پایان نامهای دربارۀ‌یك موضوع قرآنی، در فرانكفورت به دریافت درجۀ دكترا نائل شد، در دانشگاههای مونیخ و كمبریج نیز تحصیل كرد (نک‍ : گرابار، 281 به بعد؛ عقیقی، 3 / 1019؛‌«یاد بود»، 410؛ اینترنشنال، 493). از آنجا كه به هنر اسلامی علاقمند بود در موزۀ دولتی برلین تحت نظر فردریش زاره و ارنست كونل به كار پرداخت. در اوایل دهۀ‌سدۀ 20 م به یاری مؤسسه آمریكایی‌«هنر و باستان شناسی ایران»، به آمریكا رفت و با آرتور پوپ آغاز به همكاری كرد. در سالهای 1938-1944 م در دانشگاه میشیگان مشغول به تدریس شد. در 1950 –1951 م در خاور نزدیك و مخصوصاً در ایران و افغانستان به پژوهش پرداخت و سرانجام در شهر پرینستون آمریكا درگذشت (نک‍ : مایرز، 314؛«یاد بود»، اینترنشنال، همانجاها؛ دایرةالمعارف فارسی).
اتینگهاوزن به رغم بیماری شدید، در پژوهش بسیار پركار و كوشا بود (نک‍ : گرابار، 281-282). گرابار می گوید؛ به سختی می توان موزه یا دانشگاهی را در آمریكا و كانادا یافت كه اتینگهاوزن در آنجا سخن رانی نكرده باشد. وی به افتخارات بسیاری دست یافت،اما نشان«لیاقت» كه در 1976 م از سوی دولت آلمان به او داده شد، بیش از هر چیز مایۀ خشنودی خاطر وی گردید. اتینگهاوزن به زبان فارسی نیز تكلم می كرد و با برقراری درس زبان فارسی در دانشگاه میشیگان كه با همكاری خود او صورت گرفت‌،چیزه دستی خویش را در این زمینه افزایش داد (نک‍ : همو، 281).
در بسیاری از تحقیقات مربوط به هنر اسلامی به آثار اتینگهاوزن استناد شده است. اهتمام وی به گردآوری آثار هنری كه ابزار تحقیق در این رشته است، به معرفی هنیر اسلامی منجر شد و آثار موجود در موزه ها گواه این تلاش است. هر چند اتینگهاوزن در این تلاش ادامه دهندۀ روش زاره و كونل بود، اما می توان گفت كه وی به بررسی تطبیقی آثار هنر اسلامی اهتمام داشته است (نک‍ : همو، 282-284؛ اتینگهاوزن،«هنر اسلامی»، 5-6، عناوین فصلC).
اتینگهاوزن در سالهای 1931 تا 1933 م معاون بخش اسلامی موزۀ دولتی برلین، در 1934-1937 م عضو مؤسسه آمریكایی هنر و باستان شناسی ایران. در 1937-1938 م دانشیار هنرهای اسلامی انستیتوی هنرهای زیبای دانشگاه نیویورك در 1938 –1954 م سردبیر ونویسندۀ مجلۀ «هنر اسلامی»، در 1944-1967 م موزه دار بخش هنر خاور نزدیك در گالری هنری فریر واشینگتن، در 1947-1950 م عضو كمیتۀ آمریكایی تحقیقات خاور نزدیك، در 1948 م استاد هنرهای اسلامی در دانشگاه میشیگان، 1954م نمایندۀ‌انستیتوی اسمیت سونین در جشن هزارۀ ابن سینا‌و از 1960 تا 1967 م استادیار انستیتوی هنرهای اسلامی دانشگاه نیویورك بود (نک‍ : گرابار، همانجا؛ عقیقی، 3 / 1019). به هنگام مرگ نیز ریاست مشاورین بخ اشلامی موزۀ‌هنری متروپولیتن و استادی كرسی هاگپو كوركیان در انستیتوی هنرهای زیبای دانشگاه نیویورك را بر عهده داشت (نک‍ : مقدمۀ ناشر بر «هنر و معماری» اتینگهاوزن، 1). وی همچنین عوض آكادمی مكتوبات و ادبیات، آكادمی بریتانیا، انستیتوی باستان شناسی آلمان، آكادمی آمریكایی هنرها و علوم،‌آكادمی باواریا انستیتوی مصر و انجمن فلسفۀ آمریكا و مدیر مجلۀ «هنر شرقی» بود (نک‍ : گرابار، 281-282) .

آثـار

الف – مقالات

بیش از 240 اثر از او به صورت مقاله در منابعی چون «دائرةالمعارف هنر جهان»، « بررسی هنر ایران»، «دائرةالمعارف اسلام»، «جهان اسلام»،‌«میراث اسلام»،«هنر و معماری اسلامی» (از مجموعۀ كتابخانۀ تاریخ هنر گارلند‌)‌، نشریات «هنر شرقی»، «هنر اسلامی»، «بولتن مؤسسۀ‌ آمریكایی هنر و باستان شناسی ایران» و غیره به چاپ رسیده است. در مجموعه ای تحت عنوان «مطالعاتی در هنر و ادبیات خاور نزدیك» كه به مناسبت چهلمین سال خدمات علمی و فرهنگی اتینگهاوزن به او تقدیم شده، فهرستی از 221 مقاله، و در «مجموعۀ مقالات دربارۀ باستان شناسی و هنر اسلامی» (برلین، 1984م)نزدیك به 60 مقاله از او توسط میریام رزن آیالن جمع آوری و برحسب موضوع طبقه بندی شده است. موضوع مقاله ها عبارت است از جوهر هنر اسلامی، مضامین اسلامی در هنر اسلامی، شرح آثار هنری، بررسی آثار كهن، هنر اسلامی و غیره.

ب – كتابها

1.«تك شاخ» (واشینگتن، ‌م). این كتاب نخستین وتنها مجلد از مجموعۀموسوم به «بررسیهای تصویر نگاری اسلامی » است. اتینگهاوزن در این كتاب به بررسی پیكرنگاری با موضوع تصاویر حیوان تك شاخ در هنر اسلامی – عمدتاً در نقاشی – می پردازد و دربارۀ هویت تك شاخ (از جمله كرگدن) مباحثی را مطرح می كند. 
2. «نقاشی عرب» (ژنو، 1962م). اتینگهاوزن در این كتاب به بحث دربارۀ تصویرگری اسلامی پرداخته و از شیوه ها و آثار نقاشی مسلمانان، از جمله ایرانیان، و از موضوعاتی چون پیدایش تصویرگری اسلامی، شكوفایی هنر كتاب سازی، تذهیب نسخ قرآن سخن گفته است. به گفتۀ گرابار (ص 282)، شاید كتاب مذكور از نتایج نخستین سفر طولانی اتینگهاوزن در اوایل 40 سالگی به سرزمینهای اسلامی بوده است. «نقاشی عرب» به فرانسه و آلمانی نیز ترجمه شده است. 
3. «از بیزانس تا ایران ساسانی و دنیای اسلامی» (لیدن، 1972م)، سخن اصلی اتینگهاوزن در این كتاب بیان ارتباط و تأثیرات متقابل عوامل هنری میان شیوه های بیزانسی، ساسانی و اسلامی است كه آنها را ضمن مباحثی چون نقش اسب بالدار و تصاویر مربوط به دیونوسوس خدای یونانی بارآوری و شراب آورده و در فصلی از آن، از قصر «خِربَه المَفجَر» در سرزمین فلسطین كه معماری آن یادآور كوشكهای بیزانسی و ساسانی است، سخن گفته است (ص 17 به بعد؛ نیز نک‍ : بوركهارت،‌ 15). وی این كتاب را هنگامی نوشت كه پژوهش در هنر اسلامی هنوز رشته تحقیقی نسبتاً جدیدی به شمار می آمد. 
4. «هنر و معماری اسلامی در 650-1250 م» (لندن، 1987م). این كتاب تألیف مشترك اتینگهاوزن و گرابار است. در این اثر كه پس از درگذشت اتینگهاوزن انتشار یافت، مؤلفان هنر را به عنوان یكی از جلوه های فرهنگ و تمدن اسلامی، از آغاز تا واپسین سالهای خلافت عباسی بررسی كرده اند. 
با اینكه آثار بسیاری از اتینگهاوزن بر جای مانده، مترجمان ایرانی تاكنون به ندرت به ترجمۀ نوشته های او پرداخته اند.

مآخذ

دایرةالمعارف فارسی؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1965 م؛ «یادبود مؤلفان»، آینده، به كوشش ایرج افشار، تهران، 1360 ش، س7، شم‍5؛ نیز:

 Burckhardt, Titus, Art of Islam, Language and Meaning, tr. J. Peter Hobson, London, 1976; Ettinghausen, Richard, From Byzantium to Sasanian Iran and the Islamic World, Leiden, 1972; id, Islamic Art and Archaeology Collected Papers, ed. M. Rosen-Ayalon, Berlin, 1984; id and Oleg Grabar, The Art and Architecture of Islam, 650-1250, Lonodn, 1987; Grabar, Oleg, «Richard Ettinghausen», Artibus Asiae, Switzerland, 1971, no. 41; The International Who’s who 1978-79, London, 1978; Meyers Enzyklopädisches Lexikon Jahrbuch 1980, Mannheim etc., 1979.  

یدالله غلامی