ابیجان

اَبیجان، مهم‌ترین بندر، بزرگ‌ترین شهر و پایتخت جمهوری ساحل عاج واقع در افریقای غربی و ساحل خیلج گینه. این شهر در كنار تالاب ابریه، میان دو خلیج كوچك بانکو و كوكودی قرار دارد و متشكل از چندین جزیره است (مایر، I / 95). و حدود 200‘14 كم‍2 وسعت دارد و آب و هوای آن استوایی است («افریقا، جنوب صحرا»، 457, 463). میزان بارندگی آن 144‘2 میلی‌متر در سال برآورده شده است. میزان حرارت گرم‌ترین و سردترین ماه سال به ترتیب °3 / 28 (آوریل) و °1 / 25 (اوت) و متوسط سالانۀ آن °27 سانتی‌گراد است («آمار جهانی»، 100-101)‌.

ابیجان از جمله شهرهای افریقایی است كه به سرعت رشد و گسترش یافته‌اند. این شهر در 1898 م دهكده‌ای بیش نبود (بریتانیكا، I / 32) و جمعیت آن در 1928 م حدود 000‘5 نفر بود (هرینگر، 219)، اما این شمار به گونۀ روزافزونی رو به رشد نهاد، تا جایی كه در 1934 م به 000‘17 نفر، در 1948 م به 000‘50 نفر، در 1960 م به 000‘200 نفر و در 1966 م به 000‘400 نفر رسید (همو، 233-234). این شمار در 1980 م به 5 / 1 میلیون نفر رسید («آمار جهانی»، 101) كه حدود 38٪ آن مسلمان، 48٪ مسیحی، 5٪ اَنیمیست و بقیه معتقد به سایر مذاهب ابتدایی بودند (مایر، همانجا). در 1983 م جمعیت شهر و حومه 8 / 1 میلیون نفر بوده است «افریقا، دائرةالمعارف»، I / 213). در واقع رشد شتابان این شهر را می‌توان معلول دو عامل دانست: نخست احداث كانال وریدی در 1950 م كه شهر را مستقیماً به دریا متصل كرد و نه تنها اهمیت اقتصادی فراوانی در گسترش شهر ابیجان داشت، بلكه باعث شد تا جمعیت بسیاری از قسمتهای شمالی به سوی ناحیۀ كشت قهوه و كاكائو كه صادرات آن به‌طور روزافزون گسترش می‌یافت، روی آورند (كورنون، 199؛ فوردام، 148). عامل دیگر اعلام استقلال ساحل عاج در 1958 م است (نیوكاكستون، I / 9). البته نباید در این میان اهمیت سرمایه‌گذاریهای اروپاییان و به ویژه فرانسویان را در زمینۀ فراهم آوردن موجبات اولیۀ رشد اقتصادی و گسترش تجارت و در واقع كسب منافع بیشتر، از یاد برد (قس: كورنون، 172-174). اینگونه اقدامات در مجموع باعث شد تا ابیجان در مدتی كوتاه به صورت یكی از مراكز مهم در سرنوشت آتی قارۀ آفریقا مطرح گردد («تاریخ جهان فیشر»، 314).
ادغام جمعیتی در حال رشد شتابان با ویژگیهای فرهنگی متفاوت پیوسته موجب مشكلاتی از نظر شهرنشینی است. در مورد ابیجان باید گفت: این شهر كه افزایش جمعیت آن عمدتاً حاصل درصد بالای مهاجران است (قس: هرینگر، 219)، از لحاظ امكانات قادر به جذب مناسب مهاجران نبوده است و به این ترتیب، بسیاری از ساكنان سیاه‌پوست آن در كومه‌ها به صورت حاشیه‌نشین در اطراف شهر زندگـی مـی‌كنند (نک‍ : بریتانیكا، XXIX / 880-881). علاوه بر آن، بخش قابل توجهی از جمعیت را اروپاییان تشكیل می‌دهند. به عنوان نمونه در 1968 م حدود 000‘20 نفر فرانسوی در این شهر ساكن بودند (گرو، 123). 
گسترش شهر و رونق اقتصادی آن باعث شده است كه شهرهای مهم دیگر كشور مانند بندر بوئه و بسام بزرگ پایتخت قبلی آن، نتوانند با ابیجان به رقابت پردازند و در نتیجه از اهمیت آنها به مرور كاسته شده است (همانجا). محله‌های پرجمعیت ابیجان عبارتند از اجمه در شمال، هستۀ مركزی شهر در جزیرۀ بسام كوچك كه از طریق دو پل به خشكی متصل است، ترایشویل و بخش صنعتی شهر واقع در جنوب شرقی (مایر، همانجا). با اینكه اساس اقتصاد كشور ساحل عاج بیشتر بر كشاورزی استوار است (فوردام، همانجا)، ابیجان به نحو بارزی به عنوان مهم‌ترین مركز صنعتی و تجاری كشور به حساب می‌آید و به این ترتیب، نقش اصلی این شهر نقش تجاری ـ اداری است ( لاروس بزرگ). سرمایه‌گذاریهای صنعتی در ابیجان از 1964 م به بعد شدت گرفت و برنامه‌های گسترش واحدهای صنعتی آغاز گردید («راهنمای افریقا»، 249). واحدهای مهم صنعتی ابیجان عبارتند از نساجی، مواد غذایی، مونتاژ اتومبیل، صنایع شیمیایی و داروسازی، مونتاژ وسایل صوتی و تصویری، چاپ، كارخانه‌های سیمان، كبریت‌سازی و دو نیروگاه حرارتی (مایر، همانجا).
در ساحل عاج و به ویژه در اطراف شهر ابیجان، جنگلهای بسیاری به منظور كشت قهوه، كاكائو، موز و سایر محصولات تجاری پاك‌سازی شده و از میان رفته است («افریقا، جنوب صحرا»، 457). ضمناً ابیجان یكی از مراكز اصلی باغداری تجاری به شمار می‌رود («كشورشناسی فیشر»، 167). از دیگر منابع درآمد این شهر، صادرات چوب است. به عنوان نمونه در 1965 م از جنگلهای اطراف این شهر بیش از 100 میلیون فوت مكعب چوب برداشت شده كه بیشتر آن به كشورهای بازار مشترك ــ به ویژه آلمان ــ صادر شد است (گرو، همانجا).
بهره‌برداری شتابزده از منابع طبیعی، باعث شده است كه نظم و تعادل زیست محیطی مختل شود، تا جایی كه نه تنها به منابع جنگلی خسارات جدی وارد آمده، بلكه ابیجان و حوزۀ پیرامنی آن با كاهش میزان بارش سالانه روبه‌رو شده است (كورنون، 355). 

اگرچه ساحل عاجل نسبت به سایر كشورهای افریقای غربی، از لحاظ ساختار اقتصادی و نابرابریهای اجتماعی ـ اقتصادی، وضعیتی بهتر دارد، اما پیوست قسمت اعظم بودجۀ كشور به شهر ابیجان و حوزۀ ‌پیرامونی آن اختصاص می‌یابد («افریقا، جنوب صحرا». همانجا). 
شهر ابیجان دارای دانشگاه (از 1964 م)، چندین مؤسسۀ تحقیقاتی، مدارس فنی و چندین كتابخانه است. ایستگاه رادیو و تلویزیون، موزۀ ملی و دو بیمارستان جدید از دیگر تأسیسات این شهر است. فرودگاه بین‌المللی ابیجان در حاشیۀ جنوب شرقی شهر قرار دارد و محل دفتر مركزی شركت هواپیمایی ایرآفریك كه در 1961 م توسط 11 كشور افریقای غربی تأسیس شد، در این شهر است (مایر، I / 95-96). 

مآخذ

 كورنون، ماریان، تاریخ معاصر افریقا، ترجمۀ ابراهیم صدقیانی، تهران، 1365 ش؛ نیز: 

Afrika, Entsiklopedicheskie spravochnik, Moscow, 1986; Africa, a Handbook, London, 1971; Africa, South of the Sahara, 1984-85, London, 1984; Britannica, 1986; Fischer Länderkunde, Hamburg, 1970, vol. V; Fischer Weltgeschichte, Hamburg, 1987, vol. XXXII; Fordham, P., The Geography of African Affairs, London, 1972; Grand Larousse; Grove, A. T., Africa, Southe of the Sahara, London, 1970; Haeringer, Ph., «Structures foncières et création urbaine à Abidjan», Cahier d’études africaines, 1969, vol. XXXIV; Meyer; New Caxton Encyclopedia; Weltstatistik, Germany, 1984. 

عباس سعیدی