ابوالهیذام

اَبوالْهَیْذام، كلاب بن حمزۀ عقیلی (د بعد از 300 ق)، شاعر نحوی و لغوی. اطلاعات ما از زندگانی وی اندك است. به نوشتۀ یاقوت، ابوالهیذام از بادیۀ حَرّان بود و خالدی در شعری كه برای او سروده، به این مطلب اشاره كرده است (یاقوت، 17 / 20، 22؛ صفدی، 24 / 334). لفظ خراسان كه در روایت قفطی (4 / 181) آمده، بی‌گمان تصحیف حرّان است. 
ابوالهیذام در روزگار قاسم بن عبیدالله بن سلیمان (د 291 ق)، وزیرمعتضد و مكتفی به بغداد آمد و قاسم را مدح گفت (یاقوت، 17 / 20؛ قفطی، صفدی، همانجاها) و نیز شعری در رثای یحیی بن علی سرود (مرزبانی، 248؛ یاقوت، 17 / 21). وی با شاعر بصری ابن لنكك (ه‍ م) نیز معاصر بود و در سفر خویش به بصره گرفتار هجاهای گزنده و زشت او شد (همو، 17 / 20؛ صفدی، همانجا)‌. گویند خط، نیكو می‌نوشت و به تعلیم صرف و نحو اشتغال داشت و دو مكتب نحوی كوفه و بصره را به هم می‌آمیخت (یاقوت، قفطی، صفدی، همانجاها). ابوالهیذام شاعری هجاگوی و هرزه درابود و به صنایع ادبی گرایش بسیار داشت. مثلاً در بیتی حروف مهمله را در مصراع اول و حروف معجمه را در مصراع دوم گرد آورده است (یاقوت، صفدی، همانجاها)، یا در ذمّ محمد بن عبدالوهاب زینبی شعری سروده كه در ظاهر مدح می‌نماید (یاقوت، 17 / 23-25؛ صفدی، 24 / 334-336)، همچنین شعری كه در باب لغز پرداخته، دلیل براین مدعاست.
علاوه بر اشعار پراكنده، دیگر آثار او عبارت است از: 1. ارجوزة فی الألغار، كه نسخه‌ای از آن در كتابخانۀ بایزید تركیه موجود است (نک‍ : GAS, VIII / 176)؛ 2. مایلحن فیه العامة. نسخۀ خطی این اثر دریكی از كتابخانه‌های حلب موجود است (همانجا)؛ 3. جامع النحو؛ 4. كتاب الأراكة (یاقوت، 17 / 21؛ صفدی، 24 / 334؛ سیوطی، 2 / 266؛ كحاله، 8 / 145). نسخه‌های این دو اثر به دست نیامده است. 

مآخذ

سیوطی، بغیة الوعاة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384 ق / 1965 م؛ صفدی، خلیل بن ایبك، الوافی بالوفیات، نسخۀ عكسی موجود در كتابخانۀ مركز؛ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1973 م؛ كحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، 1376 ق / 1957 م؛ مرزبانی، محمد بن عمران، معجم الشعراء، به كوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، 1379 ق / 1960 م؛ یاقوت، ادبا؛ نیز:

GAS. 

رضوان مسّاح