ابوالهدی

اَبوالْهُدى، توفیق (1313-1375 ق / 1895-1956 م)، سیاستمدار اردنی. وی در شهر عكا زاده شد، تحصیلات ابتدایی را در همانجا و متوسطه را در بیروت گذراند و برای ادامۀ ‌تحصیل وارد دانشكدۀ حقوق استانبول شد. در 1915 م به سپاه عثمانی پیوست و در ادارۀ پنجم وزارت جنگ با درجۀ ستوانی مشغول به كار شد. پس از آن در جمع واحد نظامی به كرمانشاه در غرب ایران فرستاده شد (حماده، 2 / 48؛ الموسوعة ... ، القسم العام، 1 / 602). در راه بازگشت به استانبول گریخت و به حلب، لبنان و عكا رفت (حماده، همانجا).
ابوالهدی از 1919 تا 1920 م به خدمت امیرفیصل در دمشق پیوست ( الموسوعة، همانجا؛ موسوعة السیاسة، 810‌). پس از استقلال شرق اردن در 1921 م به آنجا رفت و مشاغلی دولتی برعهده گرفت و تا 1944 م، 5بار به نخست‌وزیر رسید (الموسوعة، همانجا؛ حماده، همانجا). در 1938 م در كنفرانسی كه به پیشنهاد انگلستان و مشاركت كشورهای عربی و یهودیان برای مذاكره دربارۀ ‌مسألۀ فلسطین تشكیل شد، به نمایندگی اردن شركت كرد (جریس، 2 / 393-394) و سال بعد در ایام نخست‌وزیری او، دولت اردن تنها دولت عربی بودكه پس از انتشار كتاب سفید از سوی وزارت خارجۀ انگلستان كه حاوی سیاست بریتانیا دربارۀ ‌فلسطین بود ( الموسوعة ... ، القسم الثانی، 5 / 763)، به مخالفت با آن برنخاست (حوت، 396). 
در 1945 م ابوالهدی در دولت ابراهیم هاشم، وزیر خارجه شد، پس از تصویب طرح كمك به كشاورزان فلسطینی از سوی كمیسیون اقتصادی اتحادیۀ‌ عرب در مارس 1945 از آن مقام استعفا كرد و اجرای این طرح را به عهده گرفت ( الموسوعة، القسم الثانی، 3 / 790-791؛ الموسوعة، ‌القسم العام، همانجا). وی در 1947 م برای شمشمین بار مأمور تشكیل دولت شد (همانجا). سال بعد، 2 ماه پیش از پایان قیموت انگلستان بر فلسطین، ‌ابوالهدی پیمانی با انگلستان در عمان امضا كرد كه پایگاه بریتانیا را در فلسطین استوار ساخت (عارف، 3 / 767). وی در بهار همان سال به لندن رفت و دربارۀ تعدیل پیمان مذكور و عبور ارتش عربی از رود اردن با ارنست بوین وزیر خارجۀ وقت انگلستان، مذاكره كرد و بوین دولت او را از این كار و اشغال مناطق تحت تسلط یهودیان بازداشت (همو، 4 / 787- 789). در 1950 م، وقتی ابوالهدی ریاست مجلس را برعهده داشت، طرح الحاق كرانۀ باختری رود اردن به این كشور ــ به رغم مخالفت نمایندگان فلسطینی ــ به تصویب رسید (جبر، 142). در همان سال دولت اردن خواستار امضای آتش‌بس دائم با اسرائیل شد و چون اتحادیۀ عرب به مخالفت با هرگونه پیمان میان كشورهای عربی و اسرائیل شد و چون اتحادیۀ عرب به مخالفت با هرگونه پیمان میان كشورهای عربی و اسرائیل برخاست، ‌ابوالهدی رسماً به تكذیب توافق اردن با اسرائیل پرداخت (همو، 148، 149). ‌پس از ترور امیر عبدالله در 1951 م او باز به نخست‌وزیری رسید ( الموسوعة، القسم العام، همانجا؛ نیز نک‍ : حورانی، 60) و در 1952 م پس از عقد پیمانی با انگلستان و مخالفت نمایندگان فلسطینی در مجلس اردن (اسمیت، 104)‌، متهم به تمایل به سیاست انگلستان شد وبرخی از گروههای سیاسی خواهان قتل او شدند. 
توفیق ابوالهدی در 1955 م به سبب بیماری سرطان از مقام خود كناره گرفت و در 2 ژوئیۀ سال بعد، پس از 12 بار نخست‌وزیری به علل نامعلومی خودكشی كرد (حماده، 2 / 48). یادداشتهایی روزانه از او برجای مانده است (زركلی، 2 / 93). 

مآخذ

جبر، مروه، جامعة الدول العربیة و قضیة فلسطین (1945-1965)، قبرس، 1989 م؛ جریس، صبری، تاریخ الصهیونیة، قبرس، 1986 م؛ حماده، محمد عمر، اعلام فلسطین، بیروت، دارقتیبه؛ حوت، بیان نویهض، القیادات و المؤسسات السیاسیة فی فلسطین، 1917- 1948؛ حورانی، هانی، ‌تاریخ الحیاة النیاییة فی الاردن 1929-1957، قبرس، 1989 م؛ زركلی، اعلام؛ ‌عارف، ‌عارف، النكبة، نكبة بیت‌المقدس و الفردوس المفقود، صیدا / بیروت، المطبعة العصریة، موسوعة السیاسة، بیروت، 1985 م؛ الموسوعة الفلسطینیة، ‌القسم العام، دمشق، 1984 م؛ همان، القسم الثانی، بیروت، 1990 م؛ نیز:

Smith, P. A., Palestine and the Palestinians 1876-1983, London, 1984. 

حیدر بوذرجمهر