ابوالمثل بخاری

اَبوالْمَثَلِ بُخاری، از شاعران پارسی‌گوی عصر صفاریان و سامانیان، زنده در نیمۀ اول سدۀ 4 ق / 10 م (نظامی، 44؛ اوحدی، 33؛ قس: صفا، 1 / 400).
از زندگی وی ــ چون دیگر معاصرانش ــ دانسته‌هایی اندك در دست است. نخستین كس كه در بیتی نام او را ذكر كرده ــ و بر مرگ وی، رشك برده ــ ابوطاهر خسروانی (د 342 ق / 953 م) است (نك‍ : اسدی، 30). منوچهری دامغانی (د 432 ق / 1041 م) نیز در قصیده‌ای نام او را در كنار شاعرانی چون رودكی، شهید بلخی، ابوشكور و ابوسلیك جرجانی آورده است (ص 140) و نظامی عروضی وی را در ردیف رودكی و كسائی مروزی و 5 تن دیگر از شاعرانی شمرده كه نام خاندان سامانی را زنده نگهداشته‌اند (همانجا). تذكره‌نویسان نیز او را شاعری حكیم و فاضل (اوحدی، همانجا؛ هدایت، 1 / 134) و در«سخن‌سازی و فنون هنر» بی‌مانند خوانده‌اند (عوفی، 2 / 26؛ اوحدی، همانجا). این اشاره‌ها و نیز استشهاد فرهنگ‌نویسان به شعرهای وی حكایت از آن دارد كه ابوالمثل دست‌كم در سده‌های 4 و 5 ق در میان دیگر شعرای پارسی‌زبان از اشتهار ویژه‌ای برخوردار بوده است.
ابوالمثل با رودكی، ابوالمؤید بلخی و خبازی نیشابوری هم‌عصر (اوحدی، 446؛ هدایت، 2 / 600، 682)، و با سپهری بخارایی، شاعر دربار دیلمیان و سامانیان معاشر بوده است (همو، 2 / 696). تاریخ مرگ ابوالمثل روشن نیست، اما اگر درگذشت ابوطاهر خسروانی را در 342 ق (آزادانی، 33) درست بدانیم، می‌توان با استناد بر سخن او در مرگ ابوالمثل (اسدی، همانجا)، نتیجه گرفت كه وی در نیمۀ اول سدۀ 4 ق درگذشته است.
از ابوالمثل تاكنون دیوانی به دست نیامده و از شعرهای او تنها 25 بیت در دست است كه در برخی از تذكره‌ها و فرهنگهای فارسی (نك‍ : مدبری، 66- 68) نقل شده است.

مآخذ

آزادانی اصفهانی، محمد صادق، «شاهد صادق»، یادگار، تهران، 1324 ش، س 2، شم‍ ‍4؛ اسدی طوسی، علی، لغت فرس، به كوشش عباس اقبال، تهران، 1319 ش؛ اوحدی بلیانی، تقی‌الدین، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی كتابخانۀ ملك، شم‍ ‍5324؛ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، 1338 ش؛ عوفی، محمد، لباب الالباب، به كوشش ادوارد براون، لیدن، 1906 م؛ مدبری، محمود، شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان، تهران، 1370 ش؛ منوچهری دامغانی، احمد، دیوان، به كوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1356 ش؛ نظامی عروضی، احمد، چهارمقاله، به كوشش محمد قزوینی و محمد معین، تهران، 1333 ش؛ هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، به كوشش مظاهر مصفا، تهران، 1336 و 1339 ش.

بخش ادبیات