ابن منذر، ابوبکر بن بدر

اِبْنِ مُنْذِر، ابوبكر بن بدر، ملقب به بيطار ناصری (د 741ق / 1340م)، سرپرست دامپزشكان ستورگاه ناصرالدين محمد بن منصور قلاوون، سلطان مملوك مصر. در مورد زندگی او اطلاعات زيادی در دست نيست. شهرت وی به مناسبت كتابی است كه به پيشنهاد سلطان، دربارۀ اسب نوشته و به او اهدا كرده است (دوسلان، 506). عنوان اين كتاب را خود ابن منذر، كشف الويل فی معرفة امراض الخيل، يا كاشف الويل ... انتخاب كرده بود، اما بعداً نام كامل الصناعتين البيطرة و الزرطقة به خود گرفت و عموماً به نام كتاب ناصری شناخته می‌شود (همانجا؛ حاجی خليفه، 2 / 1368- 1369). كلمۀ زرطقه كه به معنی تربيت اسب است، در برخی از منابع به صورت زرطفه نيز ضبط شده است، ولی اغلب مآخذ كتاب‌شناسی آن را زرطقه نوشته‌اند. روسكا اين كتاب را اقتباسی از كتاب كامل الصناعتين ( البيطرة و الزرطقة)، تأليف ابن اخی حزام يا ابن ابی خزّام دانسته است (EI2, III / 890)، در حالی كه مآخذ كتاب‌شناسی از اثر ابن اخی حزام با عنوان الفروسية و البيطرة ياد كرده‌اند (GAS, III / 375).
كتاب ناصری مشتمل بر 10 مقاله و هر مقاله چندين باب است كه مؤلف در آن از بيان صفات، خصوصيات، انساب، تغذيه، روش شناختن اسب سالم و مريض، طرز معالجه و درمان، لوازم و اسباب و آلات مربوط به آن و هر چه برای يك سوار كار لازم و ضروری است، هيچ فروگذار نكرده است ( آلوارت، V / 469-470؛ دوسلان، همانجا؛ فلوگل، II / 550-552).
نسخۀ اصلی كتاب كه به زبان عربی است، هنوز به چاپ نرسيده، ولی نسخ خطی متعددی از آن در كتابخانه‌های مهم جهان نگهداری می‌شود (نك‍ : پرچ، IV / 107-108؛ GAL, S, II / 170؛ فلوگل، II / 550؛ آلوارت، دوسلان، همانجاها؛ ظاهريه، 2 / 406؛ محمد عزت، 36- 38). پرون اين كتاب را در 3 جلد، با تصاوير، به نام «ناصری» يا «رسالۀ كامل در شناخت اسب و درمان آن نزد عربها» به فرانسه ترجمه كرده است (ميلی، 264). جلد اول اين ترجمه شامل دانستنيهای فراوان دربارۀ اسب عربی و تربيت آن و نيز اشعار عربی دربارۀ اسب در 1852م، جلد دوم مربوط به شناسايی اسب در 1859م و جلد سوم مربوط به بيماريهای اسب در 1860م در پاريس چاپ و منتشر شده است (فلوگل، II / 552؛ دوسلان، GAL، همانجاها). همچنين ريشارد فرونر قسمتی از ترجمۀ پرون را به آلمانی برگردانده كه در 1931م در لايپزيگ منتشر شده است (ميلی، همانجا).

مآخذ

 حاجی خليفه، كشف؛ ظاهريه، خطی (طب)؛ محمدعزت، عمر، فهرس المخطوطات المصورة (ملحق)، حلب، 1406ق / 1986م؛ نيز:

Ahlwardt; De Slane; EI2; Flügel, Gustav, Die arabischen, persischen, türkischen Handschriften, New York, 1977; GAL, S; GAS; Mieli, Aldo, La science arabe, Leiden, 1966; Pertsch.

ابوالحسن دیانت