ابن مفتاح

اِبْنِ مِفْتاح، ابوالحسن عبدالله بن ابی‌القاسم (د 877ق / 1472م)، فقيه زيدی. از زندگی او اطلاع چندانی در دست نيست. تنها می‌دانيم كه از موالی بنوحجّی و ساكن غضران از قراء شمال صنعا بوده (جنداری، 21؛ زباره، 1 / 342) و احتمالاً نزد امام زيديان احمد بن يحيی، معروف به ابن مرتضی درس خوانده است (نك‍ : شوكانی، 1 / 394؛ قس: ابن مفتاح، 1 / 3، جم‍‌ ). يحيی بن محمد بن صالح بن حنش كه رثاء او را گفته، تنها از او حكايتی نقل كرده است و اين لزوماً دال بر استفادۀ علمی از او نيست (ابن ابی الرجال، 3 / 60). شهرت ابن مفتاح بيشتر به سبب تلخيص اثر مهم ابن مرتضی در فقه زيدی با عنوان الغيث المدرار المفتح لكمائم الازهار است كه شرحی مفصل بر الازهار فی فقه الائمة الاطهار، اثر خود ابن مرتضی است. اين تلخيص كه المنتزع المختار من الغيث المدرار نام گرفته، اگرچه به ديد تحقيق به پايۀ بعضی شروح الازهار نمی‌رسد، اما گفته شده كه به دليل وفق آن با مراد مصنف مطلوب زيديان واقع شده است (ابن ابی الرجال، شوكانی، همانجاها)، تا آنجا كه به نقل جنداری (همانجا) نسخه‌های آن غير قابل حصر بوده است. وجود 60 نسخۀ خطی در كتابخانۀ صنعا، صحت اين ادعا را تأييد می‌كند (نك‍ : صنعا، 3 / 1197-1216). احمد بن يحيی بن حابس صعدی (د 1061ق) تكمله‌ای بر المنتزع ابن مفتاح دارد كه نسخۀ خطی آن در موزۀ بريتانيا يافت می‌شود (عمری، 266- 269). المنتزع در 4 جلد با حواشی مختلف در 1332ق در قاهره به چاپ رسيده و بار ديگر در 1341ق در صنعا تجديد چاپ شده است. جنداری (همانجا) اثر ديگری را نيز با عنوان تعليقة علی التذكرة به ابن مفتاح نسبت داده است (قس: ابن ابی الرجال، همانجا). ابن مفتاح در صنعا درگذشت و همانجا به خاك سپرده شد (همانجا؛ زباره، 1 / 341).

مآخذ

 ابن ابی الرجال، احمدبن صالح، مطلع البدور و مجمع البحور، نسخۀ عكسی موجود در كتابخانۀ مركز؛ ابن مفتاح، عبدالله، المنتزع المختار، صنعا، 1341ق؛ جنداری، احمدبن عبدالله، «تراجم الرجال المذكورة فی شرح الازهار»، مقدمۀ المنتزع المختار (نك‍ : ابن مفتاح در همين مآخذ)؛ زباره، محمدبن محمد، ائمة اليمن، تعز، 1372ق / 1952م؛ شوكانی، محمدبن علی، البدر الطالع، قاهره، 1348ق؛ صنعا، خطی؛ عمری، حسين عبدالله، مصادر التراث اليمنی فی المتحف البريطانی، دمشق، 1400ق / 1980م. 

محمدهادی مؤذن جامی