ابن مسیحی

اِبْنِ مَسيحی، شهرت چند تن از پزشكان و دانشمندان مسيحی عراق كه در سده‌های 6 و 7ق / 12 و 13م در بغداد می‌زيسته‌اند. از زندگی آنان آگاهی دقيقی در دست نيست، ليكن می‌دانيم كه دو تن از آنان از پزشكان دربار الناصرلدين الله عباسی (حك‍ 575-622ق / 1180-1125م) بوده‌اند (ابن عبری، 238).

1. ابوالحسن (ابوالحسين) صاعد بن هبةالله بن مؤمل

(د ذيحجۀ 591 / نوامبر 1195)، پزشك دانا به علوم منطق و فلسفه. وی از شاگردان ابن تلميذ (د 560ق / 1165م) بود (قنواتی، 182) و نزد علی بن عبدالرحيم عصار و عبدالله بن خشاب نحوی و ابن حيا نويسندۀ برجسته، ادبيات فراگرفت (ابن ابی اصيبعه، 1 / 303). او از نزديكان خليفه الناصر بود و به اين سبب به مقام و ثروت فراوان رسيد (همانجا). تنها اثر طبی به جای مانده از او الصفوة است كه مشتمل بر طب نظری و عملی است (ابن عبری، همانجا). نسخ خطی اين كتاب در بيروت و حلب موجود است (بستانی؛ حداد، 71). گراف (II / 200) اين كتاب را گم شده دانسته و دو اثر ديگر به او نسبت داده است: 1. مقاله‌ای دربارۀ وحدت و تثليث؛ 2. رديّه‌ای بر كليميان. نسخه‌های خطی اين دو اثر در مجموعۀ اسباث موجود است.

2. ابوالخير ابن مسيحی

 برادر ابوالحسن ابن مسيحی و از شاگردان ابن تلميذ (ابن عبری، 238- 239). بنا به گفتۀ بستانی ابوالخير شاعر نيز بوده و شعرهايی به زبان سريانی از وی برجای مانده است (4 / 40). ابن عبری (همانجا) كتاب الاقتضاب را كه تلخيص كليات قانون ابن سينا بوده و نيز انتخاب الاقتضاب را كه تلخيص از كتاب اول است، به وی نسبت داده است.
ابن ابی اصيبعه (1 / 301-302) از پزشكی به نام ابونصر سعيد بن ابی الخير بن عيسی ابن مسيحی ياد كرده كه در 598ق / 1202م در دربار الناصر خليفۀ عباسی، جانشين ابوالخير ابن مسيحی پزشك خليفه شده بوده است. وی از برادریِ ابونصر با ابوالحسن صاعد بن هبةالله سخنی نگفته، همان دو اثر منسوب به ابوالخير مسيحی، يعنی الاقتضاب و انتخاب الاقتضاب را به ابونصر نسبت داده است. همۀ نسخ خطی اين دو كتاب، بجز يك مورد، نام ابونصر سعيد بن ابی الخير را برخود دارند و نشانی از نسخه‌ای به نام ابوالخير ابن مسيحی به دست نيامده است. از سوی ديگر ابن ابی اصيبعه (همانجا) از درمان سنگ مثانۀ خليفه الناصر توسط ابونصر ياد كرده و صفدی نيز همين مطلب را آورده است (15 / 210-211).
نسخه‌های خطی الاقتضاب در برخی كتابخانه‌ها از جمله مجلس شورا (دانش پژوه، 2 / 306) و ظاهريه (ظاهريه، 2 / 37) موجود است. نسخه‌های خطی انتخاب الاقتضاب نيز در بسياری از كتابخانه‌ها از جمله ظاهريه (ظاهريه، 473)، پاريس (بلوشه، 4708)، مونيخ (آومر، شم‍ 831) و نيز كتابخانۀ سامی ابراهيم حداد (حداد، 75-77، شامل 4 نسخه كه در يكی از آنها نام مؤلف به صورت نصر سعيد بن ابی‌الحنين تحريف شده است) نگهداری می‌شود.

3. سبريشوع ابن مسيحی

(623-654ق / 1226-1256م)، اديب، شاعر و روحانی مسيحی (گراف، همانجا). از زندگی او اطلاعی در دست نيست.

مآخذ

 ابن ابی اصيبعه، احمدبن قاسم، عيون الانباء، به كوشش آوگوست مولر، قاهره، 1299ق / 1882م؛ ابن عبری، گريگوريوس، تاريخ مختصر الدول، بيروت، 1958م؛ بستانی؛ حداد، فريد سامی، فهرس المخطوطات الطبیة و العربية، حلب، 1404ق / 1984م؛ دانش پژوه و انواری، فهرست كتب خطی كتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، تهران، 1359ش؛ صفدی، خليل بن ایبک، الوافی بالوفيات، به كوشش برند راتكه، بيروت، 1399ق / 1979م؛ ظاهريه، خطی (الطب و الصيدلة)؛ قنواتی، جورج شحاته، المسيحية و الحضارة العربية، بيروت، المؤسسة العربية للدراسات و النشر؛ نيز:

Aumer, Joseph, Die arabischen handschriften der K. Hof-und Staatsbibliothek in Muenchen, Wiesbaden, 1970; Blochet; Graf, Georg, Geschichte der christlichen arabischen Literatur, Vatican City, 1947.

شهناز رازپوش