ابن مریم

اِبْنِ مَرْيَم، ابوعبدالله محمد بن محمد بن احمد، شريف مليتی مديونی تلمسانی (د پس از 1014ق / 1605م)، فقيه مالكی، مورخ و اديب. از تاريخ تولد و مرگش اطلاع درستی در دست نيست. از كتاب البُستان او برمی‌آيد كه او تا سال 1014ق در قيد حيات بوده است (ص 1314؛ حفناوی، 152). وی در تلمسان به دنيا آمد، آنجا زيست و همانجا درگذشت (نويهض، 184). ابن مريم از شيخ سعيد المقری و عده ای ديگر دانش فراگرفت (مخلوف، 1 / 296).

آثـار

 اثر برجستۀ وی كتاب البستان فی ذكر الاولياء و العلماء بتلمسان است كه گزيده‌ای از كتاب نيل الابتهاج بابا تنبكتی و بغية الروّاد يحيی بن خلدون و ديگران است. اين كتاب دربارۀ شرح حال عده ای از فقيهان و اوليای محلی، به خصوص كسانی است كه در تلمسان زندگی و يا تحصيل می‌كردند (ابن مريم، 314، 315؛ حفناوی، 1 / 151، 155). اوليای مورد بحث در كتاب، مردمان صاحب كرامتی بودند كه از آموختن و عمل كردن به مطالب و احكام كتابهای دينی وابسته به مذهب مالكی غفلت نمی‌كردند (EI2). اين كتاب در 1326ق / 1908م به كوشش محمد بن ابی شَنَب در الجزاير به چاپ رسيده و در 1910م وسيلۀ پروونتسالی با عنوان «زندگينامۀ اولياء و علماء تلمسان» به فرانسوی ترجمه و ملخص متن عربی آن توسط دلپش در «مجلۀ آفريقايی»، شم‍ 27 (1883م) و شم‍ 28 (1884م) درج گرديده است ( GAL, S, II / 680).
اثر ديگر او فتح الجليل فی ادوية العليل، شرحی است بر ارجوزۀ ابوزيد عبدالرحمن بن علی سنوسی و نسخه ای از آن در رجب 1092 / ژوئيۀ 1681 به دست احمد بن محمد بن عبدالله بن طريقه كتابت شده، اكنون در كتابخانۀ قرويين نگهداری می‌شود (فاسی، 2 / 398- 399). علاوه بر دو اثر مذكور، اين آثار نيز، چنانكه خود در البستان ذكر كرده از اوست: تحفة الابرار و شعار الاخيار فی الوظائف و الاذكار المستحبّة فی الليل و النهار؛ التعليقة السنيّة علی الارجوزة القرطبيّة؛ تعليق علی مختصر الشيخ خليل، شرح رسالۀ خليل بن اسحاق الجندی در فقه مالكی؛ تفسير بعض الفاظ الحكم، كه ناقص است؛ تفسير الحسام؛ حديث نبوی و حكايات الصالحين؛ شرح علی مختصر الصغری؛ شرح المرادية؛ غنية المريد لشرح مسائل ابی الوليد؛ فتح العلام لشرح النصح التام للخاص و العام، كه شرحی است بر كتاب ابراهيم تازی؛ كشف اللبس و التعقيد عن عقيدة اهل التوحيد (صص 314-315؛ حاجی خليفه، 2 / 1628).

مآخذ

 ابن مريم، محمدبن محمد، البستان فی ذكر الاولياء و العلماء بتلمسان، به كوشش محمد بن ابی شنب، الجزاير، 1326ق / 1908م؛ حاجی خليفه، كشف؛ حفناوی، محمد، تعريف الخلف برجال السلف، بيروت، 1402ق / 1982م؛ فاسی، محمد عابد، فهرس المخطوطات خزانة القرويين، دارالبيضاء، 1400ق / 1980م؛ مخلوف، محمدبن محمد، شجرة النور الزكية، بيروت، 1349ق؛ نويهض، عادل، معجم اعلام الجزائر، بيروت، 1971م؛ نيز:

EI2; GAL, S.

ابوالحسن دیانت