ابن مخلد، ابوالعلاء

اِبْنِ مَخْلَد، ابوالعلاء صاعد (د 276ق / 889م)، وزير المعتمد خليفۀ عباسی و كاتب الموفق برادر و وليعهد او كه به همين سبب به ذوالوزارتين ملقب شد. وی از مسيحيان كَسكَر بود (صابی، 130؛ ذهبی، 13 / 327؛ صفدی، 16 / 233) كه به پشتيبانی الموفق به وزارت رسيد. به گفتۀ ابن خلكان (1 / 281) معتمد به خوش‌گذرانی مشغول بود و از رسيدگی به احوال رعيت غفلت می‌كرد؛ موفق رشتۀ كارها را در دست داشت و چون در 267ق مانع از رفتن و پيوستن برادرش معتمد به احمد بن طولون شد، او را به ابن مخلد سپرد و در واقع نزد او بازداشت كرد. ابن مخلد در امور نظامی نيز فعاليت داشت كه ازجمله جنگ با صاحب الزنج (طبری، 9 / 628- 629) و عمروليث صفار را می‌توان نام برد. عمرو در اين جنگ شكست خورده به فارس و كرمان عقب‌نشينی كرد. ابن مخلد با پيروزی بازگشت و مورد استقبال سران سپاه قرار گرفت (ابن اثير، 7 / 419)، ولی مدتی بعد موفق بر او خشمگين شد و به طمع ثروت زياد او كه آن را در حدود 2 ميليون دينار و 5 هزار رأس چهارپا و 3 هزار بردۀ سياه و سفيد تخمين زده اند، دستور داد تا او و پسران و برادرش عبدون را بازداشت كنند (ذهبی، همانجا). برخی از نويسندگان مغضوب شدن ناگهانی او را ناشی از فعاليتهای مذهبی برادرش عبدون كه مسيحی باقی مانده بود، می‌انگارند (EI2). به گفتۀ شابشتی چون ابن مخلد از فارس برگشت و با مطالبۀ پول برای تجهيز لشكر از سوی موفق روبه‌رو شد و از انجام دادن اين كار طفره رفت، موفق پسر خود را مأمور دستگيری او و وابستگانش كرد (صص 271-272)، اما چون ديگر مغضوبان با او بدرفتاری نشد (صفدی، 16 / 235). عبدون نيز پس از مرگ برادر و رهايی از زندان به ديرقُنّی رفت و به عبادت پرداخت (شابشتی، 270). رفتار ابن مخلد را پس از مسلمان شدن و به مقامات دولتی رسيدن، ستوده‌اند. او بسيار احسان می‌كرد و شبها به عبادت می‌پرداخت (ذهبی، همانجا؛ صفدی، 16 / 233).

مآخذ

 ابن اثير، الكامل؛ ابن خلكان، وفيات؛ ذهبی، محمدبن احمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و علی ابوزيد، بيروت، 1404ق؛ شابشتی، علی بن محمد، الديارات، به كوشش كوركيس عواد، بغداد، 1964م؛ صابی، هلال بن محسن، رسوم دارالخلافة، به كوشش ميخائيل عواد، بغداد، 1964م؛ صفدی، خليل ابن ایبک، الوافی بالوفيات، بيروت، 1982م؛ طبری، تاريخ؛ نيز:

EI2.

عبدالامیر سلیم