ابن قصیر

اِبْنِ قَصير، ابوجعفر عبدالرحمن بن احمد اَزْدی (د 576ق / 1180م)، فقيه و اديب اندلسی. به گفتۀ مقری (3 / 15، به نقل از ابن زبير) و ابن خطيب (3 / 482) وی از مردم غرناطه بوده است. مقری افزون بر ابوجعفر (3 / 15) يكجا (3 / 11) او را با كنيۀ ابوزيد و جای ديگر (3 / 12) با كنيۀ ابوالقاسم ياد كرده است. وی در خانواده‌ای اهل علم پرورش يافت. نخست پدر و عمّش ابومروان عبدالملك آموزش او را به عهده گرفتند و سپس نزد استادان ناموری چون ابوالحسن ابن باذش، ابن عطيه، ابن بقی، ابن ابی الخصال و قاضی عياض و جز آنان دانش آموخت (ابن خطيب، 3 / 482-483؛ ابن قاضی، 2 / 394؛ ابن فرحون، 1 / 486). گويا در ميان استادانش به قاضی عياض ارادتی تمام داشته و از وی به نيكی و احترام بسيار ياد كرده است (نك‍ : مقری، 3 / 11-13). مقری داستان ورود قاضی عياض به غرناطه و رفتار و منش وی را از قول ابن قصير با شيوايی تمام بيان می‌كند (همانجا). ابن قصير پس از تكميل دانش به سير و سفر در بلاد اندلس پرداخت (ابن خطيب، 3 / 482). در همين سفرها بود كه مردمان بسياری براي اخذ علم به محضر او می‌شتافتند (ابن قاضی، 2 / 395). وی ظاهراً در 574ق عازم تونس شد (ابن ابار، 3 / 569) و از آنجا كه مردی موجّه بود و در علوم، به‌ويژه فقه و حديث، دستی توانا داشت، براي تصدّی قضا به يكی از شهرهای افريقيه نزديك توزر سفر كرد. در 576ق با گروهی بر كشتی نشست تا از تونس به حج رود، اما جماعتی از روميان با كشتيهای خود به آنان حمله آوردند. ابن قصير به روايت ابن قاضی در اين نبرد، مردانه جنگيد (همانجا)، اما سرانجام همراه ديگر كشتی نشستگان كشته شد (ابن خطيب، 3 / 483؛ ابن ابار، همانجا).
ابن قصير صاحب تأليفات بسيار و نيز چندين خطبه و رساله مقامه بوده است (ابن خطيب، همانجا) كه در دست نيست، از جملۀ آنهاست: 1. كتاب استخراج الدرر و عيون الفوائد و الخبر، 2. كتاب الالفاظ المتساوية العيان المختلفة المعانی و الشكل و اللسان، 3. كتاب مناقب اهل عصره يا مناقب من ادرك من اهل عصره (ابن ابار، ابن قاضی، همانجاها). ابن فرحون (همانجا) به برنامج وی كه مشتمل بر روايات او بود، نيز اشاره دارد. ظاهراً ابن قصير همچون بسياری از علمای عصر خويش به تلخيص آثار گذشتگان عنايتی داشته است. كتابهای اختصار الترمذی، اختصار الموطّـأ و اختصار الوثائق وی خود گواه اين مطلب است (نك‍ : مخلوف، 154). وی كتاب ديگری را نيز مختصر كرده است كه ضبط دقيق عنوان كتاب دانسته نيست. ابن خطیب و ابن فرحون (همانجاها) آن را كتاب الجُمل، ابن قاضی (همانجا)، كتاب الخيل و مقری (3 / 15) كتاب الحِيَلِ ابن خاقان اصفهانی دانسته‌اند. به گفتۀ برخی، پس از آنكه مقامات حريری به اندلس راه يافت، تنی چند از دانشمندان اندلس و از جمله ابن قصير به تقليد از آن پرداختند (نك‍ : پالنثيا، 181).

مآخذ

 ابن ابار، محمدبن عبدالله، التكملة لكتاب الصلة، به كوشش فرانسيسكو كودرا، مادريد، 1882م؛ ابن خطيب، محمدبن عبدالله، الاحاطة، به كوشش محمد عبدالله عنان، قاهره،1395ق / 1975م؛ ابن فرحون، ابراهيم بن علی، الديباج المذهب، به كوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، 1394ق / 1974م؛ ابن قاضی مكناسی، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، 1974م؛ پالنثيا، آنخل گنثالث، تاريخ الفكر الاندلسی، ترجمۀ حسين مؤنس، قاهره، 1955م؛ مخلوف، محمدبن محمد، شجرة النور الزکیة، بیروت، 1349ق؛ مقری تلمسانی، احمدبن محمد، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، 1358ق / 1939م.

ایران‌ناز کاشیان