ابن قرقول

اِبْنِ قُرْقول، ابواسحاق ابراهيم بن يوسف بن ابراهيم وَهرانی حَمزی (505- 569ق / 1111-1174م)، محدّث و فقيه مالكی. اصل خاندان او به حمزه از توابع بجايه باز می‌گردد. وی در المريه متولد شد و در همانجا نشأت يافت. سپس به مالقه و بعد سبته و از آنجا به سَلا نقل مكان كرد و سرانجام به فاس رفت و همانجا درگذشت. او برای كسب علم سفر بسيار كرد و بجز آنچه ذكر شد، در ديگر نقاط مغرب و اندلس چون مكناسه و جزيرۀ شقر نيز به تعلم و تعليم پرداخت (ابن ابار، 1 / 151-152). از مشايخ وی ابومحمد ابن عطيه، ابوبكر ابن عربی، ابواسحاق ابن حُبيش و ابوالحسن ابن باذش را می‌توان نام برد (نك‍ : همانجا). او شاگردان و راويان بسياری داشته (همانجا) كه از آن جمله يوسف بن محمد بن شيخ و عبدالعزيز بن علی سماتی قابل ذكرند (ذهبی، 20 / 520). تنها اثر شناخته شدۀ ابن قرقول، كتاب مطالع الانوار علی صحاح الآثار، در غريب الحديث است كه آن را به شيوۀ كتاب مشارق الانوار قاضی عياض نوشته و در آن به مشكلات احاديث موطأ مالك، صحيح بخاری و صحيح مسلم و توضيح لغات مبهم آنها پرداخته است (حاجی خليفه، 2 / 1715). از اين كتاب چندين نسخۀ خطی در کتابخانه‌های جامع قرويين فاس، توپكاپی و چستربيتی و جز آن موجود است (فاسی، 2 / 375، 3 / 129؛ TS، شم‍ 2820؛ آربری، شم‍ GAL, I / 457; GAL, S, I / 633; 3561).

مآخذ

 ابن ابار، محمدبن عبدالله، التكملة لكتاب الصلة، قاهره، 1956م؛ حاجی خليفه، كشف؛ ذهبی، محمدبن احمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و محمدنعيم عرقسوسی، بيروت، 1405ق / 1985م؛ فاسی، محمد عابد، فهرس مخطوطات خزانة القرويين، دارالبيضاء، 1400ق / 1980م؛ نيز:

Arberry; GAL; GAL, S; TS.

محمود نوالی