ابن فصیح، ابومحمد

اِبْنِ فَصيح، ابومحمد عبدالله بن احمد، ملقب به جلال‌الدين (702-745ق / 1303-1344م)، اديب، نحوی و فقيه حنفی. از نسبت همدانی وي چنين برمی‌آيد كه اصل و نسبش ايرانی است (نك‍ : ابن حجر، 3 / 14). وی در كوفه پرورش يافت، اما دوران جوانی خويش را در بغداد گذراند و از كسانی چون ابن دواليبی و علی بن عبدالصمد بن ابی الجيش حديث شنيد، سپس به همراه پدرش به دمشق رفت و در آنجا نيز نزد دانشمندانی چون جزری و ذهبی به فراگيری حديث پرداخت (صفدی، 17 / 61؛ ابن حجر، 3 / 15). سعيد بن عبدالله دهلی از شاگردان او بوده و از وی روايت كرده است (ابن رافع، 65). ابن حجر (همانجا) مهارت وی را در نظم و نثر ستوده و چنانكه از عناوين برخی از آثار او پيداست، در علم قرائات نيز مهارت داشته است (نيز نك‍ : كحاله، 6 / 28؛ زركلی، 4 / 68).

آثـار

1. عمدة القراء و عدة الاقراء فی الفرق بين ظاءات القرآن وضاداته، قصيده‌ای است مركب از 27 بيت به همراه شرح آنها. وی در ابيات نخستين قصيده، واژه‌هايی از قرآن را كه حرف ظا در آنها به كار رفته، آورده است و در ابيات بعدی به برخی الفاظ مشابهی كه در قرآن به كار رفته و تنها در ظا و ضاد اختلاف دارند و اغلب با هم اشتباه می‌شوند، پرداخته است (مجلة، 30(2) / 610-611). نسخه‌های اين اثر در كتابخانه‌های مختلف از جمله دارالكتب مصر، اوقاف بغداد، برلين، دانشگاه پرينستون و ظاهريه موجود است (همانجا؛ GAL, II / 214).
2. مستحسن الطرائق فی نظم كنز الدقائق. از اين اثر تنها يك نسخه در ازهريه موجود است (ازهريه، 2 / 269).
به گزارش برخی منابع كهن (نك‍ : ابن رافع، همانجا) وی دو قصيده نيز در مدح رسول اكرم (ص) و نيز قصيده‌ای با عنوان عقد الدر فی عقد الحر داشته كه از هيچ يك از آنها اثری بر جای نمانده است. 

مآخذ

 ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، الدرر الكامنة، حيدرآباد دكن، 1394ق / 1974م؛ ابن رافع، محمد، تاريخ علماء بغداد، به كوشش عباس عزاوی، بغداد، 1357ق / 1938م؛ ازهريه، فهرست؛ زركلی، اعلام؛ صفدی، خليل بن ایبک، الوافی بالوفيات، به كوشش درتئاكراوولسكی، بيروت، 1401ق / 1981م؛ كحاله، عمررضا، معجم المؤلفين، بيروت، 1957م؛ مجلة معهد المخطوطات العربية، كويت، 1407ق / 1986م؛ نيز: 

GAL.

رضا محمدزاده