ابن فرح اشبیلی

اِبْنِ فَرَحِ اِشْبيلی، ابوالعباس شهاب‌الدين احمد بن فرح بن احمد لخمی اشبيلی (625- 699ق / 1228-1300م)، محدث و فقيه شافعی. از رويدادهای زندگی وی اطلاع زيادی در دست نيست. او در اشبيليه متولد شد و به هنگام اشغال اشبيليه در 646ق / 1248م توسط فرناندو سوم (حك‍ 614-650ق / 1217-1252م) به اسارت مسيحيان درآمد (نيكل، 360) و پس از آزادی در حدود 650ق ابتدا مناسك حج به جای آورد، آنگاه برای كسب علم به مصر و سپس به دمشق رفت. در مصر از شرف‌الدين انصاری، اسماعيل بن عزّوز، نجيب بن صيقل و ابن علاق، و در دمشق از ابن عبدالدائم مقدسی و عمر بن ابی سعد كرمانی و ابن ابی اليسر حديث شنيد. وی همچنين در مصر از عزالدين بن عبدالسلام فقه آموخت (ذهبی، 4 / 1486؛ صفدی، 7 / 286). ابن فرح از آن پس در مسجد جامع دمشق مجلس حديث تشكيل داد، و علاوه بر ذهبی كه به تصريح خود در حلقۀ درس او حضور يافته، بِرزالی، مقاتلی، نابلسی، ابومحمد ابن وليد، دمياطی و يونينی نيز از جمله كسانی بودند كه از او دانش آموختند (ذهبی، همانجا؛ سبكی، 5 / 12؛ صفدی، 7 / 286، 287).
ذهبی (همانجا) ضمن ذكر اهتمام ابن فرح به فراگيری و دقت در الفاظ و معانی حديث، وثاقت و راستگويی وی را می‌ستايد. او قصيده‌ای لاميه در 20 بيت سروده كه دربارۀ برخی اصطلاحات علم حديث است. سبكی (5 / 12-13) 18 بيت از اين قصيده و مقری (2 / 282-283) تمامی آن را آورده است. بر اين قصيده شروح زيادی نوشته شده كه از جمله شرح عزالدين ابن جماعه با عنوان زوال التَرَح فی شرح منظومة ابن فرح، توسط ريش در ليدن (1885م) و نيز با ترجمۀ آلمانی توسط فلايشر (1895م) در همانجا به چاپ رسيده است. بروكلمان نسخه‌های خطی متعددی از متن و نيز شرحهای اين قصيده توسط خليل تتايی، ابن قطلوبغا و ديگران را معرفی می‌كند (GAL, I / 459; GAL, S, I / 635). از آثار ابن فرح شرح اربعين نووی، به صورت خطی در كتابخانه‌های برلين و پاريس ( آلوارت، شم‍ 1488؛ دوسلان، شم‍ 747) نگهداری می‌شود و نسخۀ مختصر خلافيات ابوبكر بيهقی، كه اختصاری از رسالۀ ذكر ما اختلف فيه الشافعی و ابوحنيفۀ اوست، در كتابخانۀ چستربيتی ( آربری، شم‍ 3789) موجود است. 

مآخذ

 ذهبی، محمدبن احمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن، 1377ق / 1958م؛ سبكی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعية الكبری، قاهره، 1324ق؛ صفدی، خليل ابن ایبک، الوافی بالوفيات، به كوشش احسان عباس، بيروت، 1389ق / 1969م؛ مقری، احمدبن محمد، نفح الطيب، به كوشش يوسف محمد بقاعی، بيروت 1406ق / 1986م؛ نيز:

Ahlwardt; Arberry; De Slane; GAL; GAL, S; Nykl, A. R., Hispano Arabic Poetry, Baltimore, 1946.

سیمین محقق