ابن غانم مقدسی

اِبْنِ غانِمِ مَقْدِسی، نورالدين علی بن محمد بن علی بن خليل خزرجی (920-1004ق / 1514-1596م)، فقيه حنفی. تولد و زندگی و وفات او در قاهره بود. وی پس از حفظ قرآن و فراگيری قرائات هفتگانه در محضر شهاب‌الدين احمد بن علی مقدسی، از قاضی القضاة محمد بن ابراهيم سديسی فقه و قرائت آموخت و صحيح بخاری و صحيح مسلم و بخشهايی ديگر از كتب حديث را از شهاب‌الدين احمد بن عبدالعزيز معروف به ابن نجّار فراگرفت. از ديگر مشايخ او در فقه و حديث می‌توان شهاب‌الدين احمد بن يونس حلبی معروف به ابن شلبی، ناصرالدين طبلاوی، ابوالحسن بكری و شهاب رملی را نام برد. شيخ او در طريقت كريم‌الدين خلوتی بود (محبی، 3 / 181، 185).
شيخ الاسلام خفاجی، شهاب‌الدين غنيمی، ابوالمعالی طالوی دمشقی، حسن بن عمار مصری شرمبلالی و گروه بسيار ديگر از شاگردان او بودند (خفاجی، 2 / 53؛ محبی، 3 / 181؛ مراغی، 3 / 99). امامت مدرسۀ اشرفيه و رياست مدرسان در چند مدرسۀ قاهره با او بود (محبی، همانجا). 2 بار به حج و 3 بار به بيت المقدس رفت. گفته شده است كه به علوم غريبه نيز آشنا بود و آن را به فرزندش كه مورد علاقۀ شديد او بود، آموخت، ولی چون فرزندش از اين آموخته‌ها سوءاستفاده كرد، ابن غانم حكم به قتل او داد. صوفيه را بزرگ می‌داشت و به آنان با نظری مساعد می‌نگريست (همو، 3 / 184).
از آثار او بُغية المرتاد فی تصحيح الضاد كه همراه با مقابسات توحيدی در هند به چاپ سنگی رسيده و مصائد الشيطان و ذم الهوی، به كوشش ابراهيم محمد جمل، توسط مكتبة القرآن در قاهره چاپ شده است. از آثار خطی او اوضح رمز علی نظم الكنز در فقه حنفی است. اصل كتاب از ابن نجيم (د 970ق) است كه ابن نصيح آن را به نظم كشيده است. حاجی خليفه (2 / 1515) گويد كه ابن غانم در اين كتاب خرده‌هايی بر ابن نجيم گرفته است. نسخه‌های متعددی از اين اثر در كتابخانه‌های جهان وجود دارد (نك‍ : GAL, S, II / 26). ديگر اثر خطی او ذخيرة الناظر، حاشيه‌ای بر الاشباه و النظائر ابن نجيم در فقه حنفی است (نك‍ : همان، II / 425). به گفتۀ حاجی خليفه (1 / 99)، تعليقات ابن غانم بهترين و موجزترين تعليقاتی است كه بر اين كتاب نوشته شده است. برای ديگر آثار خطی او به بروكلمان (GAL, S, II / 395, 429; GAL, II / 405) مراجعه شود.

مآخذ

 حاجی خليفه، كشف؛ خفاجی، شهاب‌الدين احمد، ريحانة الالباء وزهرة الحياة الدنيا، به كوشش عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره، 1386ق / 1967م؛ محبی، محمدامين، خلاصة الاثر، قاهره، 1284ق؛ مراغی، عبدالله مصطفی، الفتح المبين فی طبقات الاصوليين، بيروت، 1394ق / 1973م؛ نيز:

GAL; GAL, S.

عبدالامیر سلیم