ابن عماد، ابوالفلاح

اِبْنِ عِماد، ابوالفلاح عبدالحی بن احمد بن محمد عكری صالحی (رجب 1032- ذيحجۀ 1089 / آوريل 1623- ژانويۀ 1679)، شرح حال نويس و اديب و فقيه حنبلی. ضبط «عكری» مورد اختلاف است و صورت عَكَری يا عَكَّری پذيرفتنی می‌نمايد (نك‍ : زبيدی). ابن عماد در صالحيۀ دمشق زاده شد (محبی، 2 / 341)، در زادگاهش پرورش يافت و قرائت قرآن آموخت و در همانجا به فراگيری علوم اهتمام كرد. وی فقه حنبلی را از محمد بن بدرالدين بلبانی صالحی، عبدالباقی حنبلی و ايّوب بن احمد خلوتی صوفی فراگرفت و به اخذ اجازه از آنان نايل آمد (همو، 2 / 340؛ غزی، 241). آنگاه به قاهره رفت و مدتی در آنجا اقامت گزيد. در اين فرصت نزد عالمانی چون سلطان مزّاحی، نورالدين شَبرامَلّسی، شمس‌الدين محمد بابلی و شهاب‌الدين احمد قليوبی كه همه شافعی بودند، كسب دانش كرد و در بازگشت به دمشق به تدريس پرداخت (محبّی، همانجا). از شاگردان وی محمدامين محبی، مؤلّف خلاصة الأثر، مصطفی بن فتح‌الله حموی، عبدالقادر بن احمد بصری و عثمان بن احمد نجدی را می‌توان نام برد (غزی، 249). وی ذوق شعری نيز داشت و شعرهايی از او در منابع آمده است (نك‍ : محبّی، 2 / 340-341؛ غزی، 245). ابن عماد در اواخر عمر به حج رفت و در مكّه درگذشت و همانجا به خاك سپرده شد (محبی، 2 / 341).

آثـار

تنها اثر چاپی وی شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، سرگذشت‌نامه‌ای است متضمن گزيدۀ وقايع تاريخی جهان اسلام و تراجم علمای دين به ويژه علمای حنبلی كه به صورت سال شمار تنظيم شده است. اين كتاب وقايع آغاز هجرت تا سال 1000ق را در بردارد و مؤلف در آن از بسياری از آثار متقدمان و متأخران بهره جسته و ضمن تصريح به عنوان منابع مورد استفاده در جای جای كتاب در نقل از آنها به تصحيح و تلخيص مطالب نيز نظر داشته است. از آن جمله می‌توان طبقات الحنابلۀ ابن ابی يعلی، طبقات الصوّفيۀ سلمی، وفيات الأعيان ابن خلكان، طبقات القرّاءِ ذهبی، انباء الغمر ابن حجر، طبقات الأولياءِ سخاوی، بغية المستفيد ابن ديبع و تاريخ الاسلام ابن قاضی شهبه را نام برد (نك‍ : ابن عماد، 1 / 268، 274، جم‍‌ ). هر چند تأليف اين كتاب در 19 رمضان 1080 به پايان رسيده (ابن عماد، 8 / 443)، اما مؤلف وقايع تاريخی و وفيات سدۀ 11ق را در آن نياورده است، زيرا مترصد بوده تا ذيلی بر آن بنويسد كه مشتمل بر حوادث و تراجم سدۀ مزبور باشد. اين كتاب دوبار در قاهره در 1332ق و 1350-1351ق به چاپ رسيده است. از آثار خطی ابن عماد اسباب الخلاص بسورة الاخلاص (سيد، 1 / 40)، شرح بديعيۀ ابن حجۀ حموی (ظاهريه، 1 / 333)، معطية الامان من حنث الايمان (خديويه، 7 / 332) و نزهة ذات العماد (ظاهريه، 3 / 450) را می‌توان ذكر كرد (برای ديگر آثار، نك‍ : GAL, S, II / 403).

مآخذ

ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، به كوشش حسام الدين قدسی، قاهره، 1350ق؛ خديويه، فهرست؛ زبیدی، تاج العروس؛ سيد، خطی؛ ظاهريه، خطی (علوم القرآن)، خيمی؛ غزی عامری، محمدبن محمد، النعت الاكمل لاصحاب الامام احمد بن حنبل، به كوشش محمد مطيع الحافظ و نزار اباظه، دمشق، 1402ق؛ محبی، محمدامين، خلاصة الاثر فی اعيان القرن الحادی عشر، قاهره، 1274ق؛ نيز:

GAL, S.

نجیب مایل هروی