ابن عبدون، ابوعبدالله

اِبْنِ عُبْدون، ابوعبدالله احمدبن عبدالواحد بن احمد بزاز (د 423ق / 1032م)، فقیه و محدث امامی. وی به ابن حاشر نیز شهرت دارد (نک‍ : طوسی، رجال، 450؛ قس: ابن حجر، 1 / 392). از جزئیات زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. در مورد اوایل تحصیل او این مقدار می‌دانیم که در 348ق / 959م با ابن زبیر قُرَشی ملاقات داشته و از وی بهره برده است (نجاشی، 12، 87). با توجه به برخی گزارشهای پراکنده‌ای که از حضور وی در بغداد رسیده (نک‍ : همو، 64؛ طوسی، الفهرست، 52؛ ابن ماکولا، 2 / 294؛ عمادالدین طبری، 86؛ جامع الاخبار، 35) و با توجه به اینکه غالب مشایخ و راویان او بغدادی بوده‌اند، می‌توان حدس زد که بخش عمده‌ای از عمر خویش را در آنجا سپری کرده است. به گفتۀ ابن ماکولا (همانجا)، ابن عبدون برای استماع حدیث به نقاط مختلفی سفر کرده که از آن میان حضور وی در تِنّیس (از شهرهای مصر) و استماع کتاب کافی کلینی در آنجا قابل ذکر است. (نیز نک‍ : طوسی، «مشیخة»، 29؛ قس: الفهرست، 136). از مشایخ وی می‌توان ابوغالب زُراری، ابوبکر دوری، ابن قولویه قمی، ابن داوود قمی، ابوالفرج اصفهانی، ابن جعابی، ابن جنید اسکافی، ابن حمزۀ طبری، ابوطالب انباری، سهل بن احمد دیباجی، دعلج بن احمد سجستانی و ابوالمفضل شیبانی را نام برد (نجاشی، 62، 186، جم‍؛ طوسی، الغیبة، 21، الفهرست، 22، 42-43؛ جم‍، «مشیخة»، جم‍؛ ابن ماکولا، 2 / 293-294).
از راویان او نیز نجاشی، شیخ طوسی، ابن غضائری و جعفربن محمد دوریستی شایان ذکرند (نجاشی، 87، 258-259، جم‍، طوسی، رجال، 450؛ عمادالدین طبری، همانجا؛ تستری 20: به نقل از رجال منسوب به ابن غضائری). گفتنی است که نجاشی (ص 87) در باب توثیق یا تضعیف وی سخنی نگفته و طوسی (همانجا) نیز تنها او را به کثرت استماع و روایت حدیث وصف کرده است. به گفتۀ نجاشی (ص 87) ابن عبدون علاوه بر فقه و حدیث در ادبیات نیز تبحر داشته و آن را نزد استادان بنام عصر خود فراگرفته بوده است. آثاری همچون اخبار السید بن محمد (سید اسماعیل حمیری)، تاریخ، تفسیر خطبة فاطمة علیها السلام، عمل الجمعة و الحدیثین المختلفین، به ابن عبدون نسبت داده شده (همانجا) که امروزه نشانی از آنها در دست نیست. همچنین ابن ماکولا (2 / 294) از کتاب فهرست وی یاد کرده و افزوده است که نسخه‌ای از آن را دیده که مفصل نیز بوده است. این کتاب مورد استفادۀ طوسی در الفهرست (صص 5، 133، جم‍‌ ) و نجاشی در رجال (صص 110، 138، جم‍‌ ) قرار گرفته است. طوسی در امالی (2 / 283-291) مجموعه‌ای از احادیث ابن عبدون را نقل کرده، اما روشن نیست آنها را از کدامین اثر وی برگرفته بوده است. نیز ابن شهر آشوب در مناقب (2 / 111؛ قس: همان، 1 / 12، 4 / 57)، از یکی از آثار ابن عبدون استفاده کرده است که عنوان آن دانسته نیست. کتابی با عنوان آداب الحکماء نیز به وی نسبت داده شده است (نک‍ : بغدادی، 1 / 73؛ آقابزرگ، 1 / 17؛ قس: حاجی خلیفه، 1 / 42).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، تبصیر المنتبه، به کوشش علی محمد بجاوی و محمدعلی نجار، قاهره، 1383ق / 1964م؛ ابن شهر آشوب، محمدبن علی، مناقب آل ابی طالب، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، چاپخانۀ علمیه؛ ابن ماکولا، علی بن هبة الله، الاکمال، حیدرآباد دکن، 1382ق / 1963م؛ بغدادی، هدیه؛ تستری، عبدالله بن حسین، الضعفاء، نسخۀ خطی کتابخانۀ آیت الله مرعشی، شم‍ (2)155؛ جامع‌الاخبار، منسوب به محمدبن محمد شعیری، نجف، 1381ق / 1962م؛ حاجی خلیفه، کشف، طوسی، محمد بن حسن، الامالی، بغداد، 1384ق / 1964م؛ همو، رجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، 1381ق / 1961م؛ همو، الغیبة، نجف، 1385ق؛ همو، الفهرست، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، کتابخانۀ مرتضویه؛ همو، «مشیخة تهذیب الاحکام»، همراه تهذیب الاحکام طوسی، به کوشش حسن خرسان، نجف، 1382ق / 1963م؛ عمادالدین طبری، محمدبن محمد، بشارةالمصطفی، نجف، 1383ق / 1963م؛ نجاشی، احمدبن علی، رجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، 1407ق.

حسن انصاری