جمیح

جُمَیْح، منقذ بن طمّاح (طریف یا ظریف) بن قیس (د 580 م)، شاعر عصر جاهلی از قبیلۀ بنی اسد. لقب او «جمیح» ظاهراً برگرفته از یکی از ابیات او ست که در آن شاعر نفرت همسرش را از خود به سبب فقر بیان کرده، و خویش را چنین نامیده است (ضبی، 34؛ بغدادی، 10 / 247؛ نیز نک‍ : دنبالۀ مقاله).
پدر وی طمّاح، دوست شاعر مشهور عصر جاهلی، امرؤالقیس است که با او وارد سرزمین روم شد، اما امرؤالقیس سعایت او را کرد و به همین سبب پادشاه روم از او روی‌گردان شد و فرمان‌قتلش را صادر کرد (بغدادی، 10 / 249). براساس یک روایت جمیح پدر لبید بن ربیعه را در نبرد ذی عَلَق که میان بنو عامر بن صَعصَعه و بنو اسد رخ داد، به قتل رساند (ابن قتیبه، 148؛ ابن اثیر، 1 / 641).
جمیح در جنگ جَبَله که هم‌زمان با تولد پیامبر اکرم(ص) روی داد، کشته شد (ابوعبید، 1 / 30؛ ابن عبدربه، 5 / 121، 123؛ قس: یاقوت، 2 / 25، که زمان این جنگ را 17 سال پیش از ولادت پیامبر (ص) دانسته است). شعر او از هرگونه مهارت فنی تهی، و بیشتر گزارش‌گونه است، اما در مواردی که به تصویر جنگ می‌پردازد، اندکی خیال‌پردازی در آن مشاهده می‌شود و می‌توان گفت که تنها برتری شاعر نیز در تصویرگری جنگها و درگیریهای قبایلی است (نک‍ : صفدی، 3 / 171).
مشهورترین سروده‌های او 3 قصیده است که ضبی (ص 34-36، 41-43، 366-368) آنها را در مجموعۀ خود ــ المفضلیات‌ــ آورده است. در نخستین قصیده، جمیح همسرش اُمامه را که به سبب فقر شاعر از او بیزاری جسته است، ملامت می‌کند و او را به بردباری فرا می‌خواند و خود را هوشمند و با اراده وصف می‌کند. قصیدۀ دوم مربوط به جنگ ذی علق (نک‍ : ابن اثیر، 1 / 641-642) است، که در آن قبیلۀ بنو عامر را هجو، و آنان را با منسوب کردن به مادرانشان، نکوهش می‌کند (نیز نک‍ : ضیف، 201). و سومین قصیده نیز در رثای نَضلة بن اشتر است که به دست بنو عبس به قتل می‌رسد.

مآخذ

ابن اثیر، الکامل؛ ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش علی شیری، بیروت، 1409ق / 1989م؛ ابن قتیبه، عبدالله، الشعر و الشعراء، لیدن، 1902م؛ ابوعبید بکری، عبدالله، سمط اللآلی، به کوشش عبدالعزیز میمنی، قاهره، 1354ق / 1936م؛ بغدادی، عبدالقادر، خزانة الادب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1403ق / 1982م؛ صفدی، مطاع و ایلیا حاوی، موسوعة الشعر العربی، بیروت، 1974م؛ ضبی، مفضل، المفضلیات، به کوشش احمد محمدشاکر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1383ق / 1963م؛ ضیف، شوقی، العصر الجاهلی، قاهره، دارالمعارف؛ یاقوت، بلدان.

بابک فرزانه