ابن سمره

اِبْنِ سَمُره، ابوالخطاب عمر بن علی بن سَمُرة بن حسين بن سَمُرۀ جعدی (547- پس از 586 ق/ 1152- پس از 1190 م)، فقيه و مورخ يمنی. نسبت جعدی از جعدة بن كعب بن ربيعة گرفته شد كه نسبش به مَعَد بن عدنان می‌رسد (ابن سمره، 1-2). كنيۀ او را ابوالحفص نيز نوشته‌اند (ابن ربيع، 3). ابن سمره در قريۀ اَنامِر به دنيا آمد و همانجا پرورش يافت؛ نزد گروهی از جمله مسعود بن حسّان بن حرب جعدی فقيه معروف به ابن مهتدين، اصواب بن تهامی و سعيد بن عمرو بن موسی جرادی قرآن آموخت و فقه را از علی بن احمد يهاقری، زيد بن عبدالله همدانی و سالم بن مهدی اخفری فرا گرفت و از احمد بن محمد بن زيد بن حسان نيز فقه و ادبيات عرب آموخت (ابن سمره، 3-4). از ديگر استادان او محمد بن موسی عمرانی و طاهر بن يحيی را نام برده‌اند (جندی، 2/ 17). در عدن نيز از قاضی اثيرالدين استماع حديث كرد (ابومخرمه، 180). در نواحی مختلف يمن از جانب طاهر ابن يحيی به قضاء و افتاء پرداخت. پس به اَبُيَن رفت و از جانب قاضی اثيرالدين در 580 ق/ 1184 م به منصب قضای آنجا گمارده شد (جندی، همانجا) و گويا در همان شهر درگذشته است (ابومخرمه، 2/ 179). 
ابن سَمُره شهرت خويش را مرهون كتاب طبقات فقهاءاليمن است كه در آن به شرح احوال فقيهان يمن از روزگار پيامبر (ص) تا عهد خويش پرداخته و آنچه از اخبار و زندگانی و مصنفات آنان به دست آورده، بيان كرده و گاه با تكيه بر كتب تاريخ و فقه و حديث و گاه به نقل از شيوخ، حوادث تاريخی آن دوره را شرح داده است. اين كتاب در 1957 م به كوشش فؤاد سيد در قاهره به چاپ رسيده است. طبقات فقهاء اليمن اساس بسياری از تأليفات بعدی در همين زمينه قرار گرفته است. جندی (همانجا) ابن سمره را استاد خويش خوانده و تأليف كتاب السلوك خود را مرهون كتاب او دانسته و در شرح احوال متقدمين، بر طبقات وی تكيه كرده است. طبقات فقهاء اليمن مورد استفادۀ بسياری از مؤلفان بعدی قرار گرفته است (مثلاً نک‍ : اسنوی، 258؛ سبكی، 130، 140، 336، 337؛ ابن قاضی شهبه، 1/ 242). حسن بن علی حميری (د 667 ق/ 1269 م) بر اين كتاب ذيلی نگاشته است (خزرجی، 1/ 172-173). 

مآخذ

ابن ربيع، عبدالرحمن بن علی، قرة العيون فی اخبار اليمن الميمون، نسخۀ عكسی كتابخانۀ مركز؛ ابن سمره، عمر بن علی، طبقات فقهاء اليمن، به كوشش فؤاد سيد، قاهره، 1957 م؛ ابن قاضی شهبه، ابوبكر بن احمد، طبقات الشافعيه، حيدرآباد دكن، 1398 ق/ 1978 م؛ ابومخرمه، عبدالله، تاريخ ثغر عدن، ليدن، 1936 م؛ اسنوی، عبدالرحيم بن حسن، طبقات الشافعيه، به كوشش عبدالله جبوری، بغداد، 1391 ق/ 1971 م؛ جَنَدی، يوسف بن یعقوب، السلوك فی طبقات العلماء و الملوك، نسخۀ عكسی كتابخانۀ مركز؛ خزرجی، علی بن حسن، العقود اللؤلؤيه، قاهره، 1329 ق/ 1911 م؛ سبكی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعية الكبری، به كوشش محمود محمد طناجی، عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، 1383 ق/ 1964 م. 

محمدآصف فكرت