ابن زرب

اِبْنِ زَرْب‌، ابوبكر محمد بن‌ يبقی‌ بن‌ زرب‌ اندلسی‌ (317- 381ق ‌/ 929-991 م‌)، فقيه‌، محدث‌ و خطيب‌ مالكی‌. 
ابن‌ زرب‌ در اوايل‌ فرمانروايی‌ عامريان‌ در قُرطبه‌ می‌زيست‌ (حميدی‌، 1/ 162) و در فقه‌ مالكی‌ از شهرت‌ بسزايی‌ برخوردار بود. قاضی‌ عياض‌ (4/ 630) او را از مبرزترين‌ فقيهان‌ زمان‌ خود در فقه‌ مالكی‌ دانسته‌ است‌. وی‌ فقه‌ را نزد ابوبكر محمد بن‌ احمد اموی‌ معروف‌ به‌ لؤلؤی‌ و حديث‌ را نزد قاسم‌ بن‌ اصبغ‌ و محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ ابی‌ دُليم‌ فراگرفت‌ و از طبقۀ آن‌ دو نيز روايت‌ كرد (ابن‌ فرضی‌، 2/ 96). از جملۀ شاگردان‌ وی‌ در فقه‌ و حديث‌ قاضی‌ ابوالوليد يونس‌ ابن‌ عبدالله‌ بن‌ مُغيث‌ معروف‌ به ابن‌ صفّار، ابوبكر عبدالرحمن‌ بن‌ احمد بن‌ حَوْبيل‌، عبدالوارث‌ بن‌ سفيان‌ بن‌ حبرون‌ (حميدی‌، 1/ 162، 2/ 466-467)، ابوعثمان‌ سعيد بن‌ محسن‌ غاسل‌ و ابومحمد عبدالله‌ ابن‌ يحيی‌ بن‌ دحون‌ و احمد بن‌ عبدالله‌ معروف‌ به‌ ابن‌ ذكوان‌ را می‌توان‌ نام‌ برد (قاضی‌ عياض‌، 4/ 662، 676، 729). 
ابن‌ زرب‌ از قاضيان‌ بنام‌ اندلس‌ بود و بيشتر شهرت‌ وی‌ نيز به‌ همين‌ منصب‌ اوست‌. وی‌ در ايام‌ هشام‌ بن‌ حكم‌ المؤيد اموی‌ در 367 ق‌/ 978 م‌ (ابن‌ خطيب‌، 48- 49؛ قاضی‌ عياض‌، 4/ 630) به‌ مقام‌ قاضی‌ القضاتی‌ گمارده‌ شد و تا پايان‌ عمر در اين‌ مقام‌ باقی‌ بود. او بسيار مورد تكريم‌ منصور محمد بن‌ ابی‌ عامر بود (قاضی‌ عياض‌، 4/ 632؛ نباهی‌، 79). 
وی‌ بسيار زاهد و متشرع‌ بوده‌ است‌. در اواخر زندگی‌ به‌ زهد و عبادت‌ بيشتر گرايش‌ يافت‌ تا آنجا كه‌ گفته‌اند هر شب‌ قرآن‌ را ختم‌ می‌كرد (قاضی‌ عياض‌، 4/ 631). شريعت‌‌خواهی‌ وی‌ سبب‌ شده‌ بود كه‌ با ابن‌ مسرّه‌ (ه‍ م‌) و عقايد او مخالفت‌ كند و كتابی‌ در رد آرای‌ وی‌ بنويسد (همانجا). وی‌ در 350 ق‌/ 961 م پيروان‌ ابن‌ مسره‌ را واداشت‌ كه‌ از عقايد خود توبه‌ كنند. يك‌ بار نيز همراه‌ با پيروان‌ ابن‌ مسره‌ در مسجد جامع‌ شرقی‌ حضور يافت‌ و كتب‌ و آثار او را به‌ آتش‌ كشيد (نباهی‌، 78). لازم‌ به‌ يادآوری‌ است‌ كه‌ در روزگار خليفه‌ المستنصر در برخورد با عقايد تسامح‌ برقرار بود، اما پس‌ از مرگ‌ وی‌ هنگامیكه‌ ابن‌ زرب‌ به‌ قضای‌ قُرطبه‌ گمارده‌ شد، هجوم‌ به‌ افكار و پيروان‌ ابن‌ مسره‌ آغاز شد (پالنسيا، 330). ابن‌ زرب‌، افزون‌ بر فقه‌ و قضا در خطابه‌، ادب‌ و حساب‌ نيز دستی‌ داشت‌ (قاضی‌ عياض‌، 4/ 630-631). 
دو اثر از ابن‌ زرب‌ ياد شده‌ است‌: 1. الخصال‌، كه‌ در فقه‌ مالكی‌ است‌. وی‌ آن‌ را در مقابل‌ خصال‌ ابن‌ كاووس‌ حنفی‌ نوشته‌ و نسخه‌ای‌ از آن‌ در كتابخانۀ ملی‌ مادريد موجود است‌ (گيلين‌، شم‍ ‍38). 2. الرد علی‌ ابن مسرة (قاضی‌ عياض‌، 4/ 631)، كه از آن نشانی‌ در دست نيست‌. 

مآخذ

ابن‌خطيب‌، محمد بن‌ عبدالله‌، اعمال‌ الاعلام‌، به‌كوشش‌لوی‌ پرووانسال‌، بيروت‌، 1956 م‌؛ ابن‌فرضی‌، عبدالله ‌بن ‌محمد، تاريخ ‌العلماء، به ‌كوشش‌ عزت‌ العطار الحسينی‌، قاهره‌، 1954 م‌؛ پالنسيا، آنخل‌گونزالس‌، تاريخ ‌الفكر الاندلسی‌، ترجمۀ حسين ‌مؤنس‌، قاهره‌، 1955 م‌؛ حميدی‌، محمد بن ‌ابی‌ نصر، جذوة المقتبس‌، به ‌كوشش‌ ابراهيم ‌الابياری‌، بيروت‌، 1983 م‌؛ قاضی‌ عياض‌، عياض‌ بن‌ موسی‌، ترتيب ‌المدارك‌، به ‌كوشش‌ احمد بكير محمود، بيروت‌، 1387 ق‌/ 1967 م‌؛ نباهی‌، ابوالحسن‌ بن‌ عبدالله‌، تاريخ ‌قضاة الاندلس‌، به ‌كوشش‌ لوی‌ پرووانسال‌، قاهره‌، 1948 م‌؛ نيز: 

Guillen Robles, F., Catalogo de los manuscritos arabes, Madrid, 1889. 
حسن‌يوسفی‌اشكوری‌