ابن خلدون، ابومسلم

اِبْنِ خَلْدون‌، ابومسلم‌ عمر بن‌ محمد (يا احمد: ابن‌ صاعد، 71) ابن‌ بقی‌، رياضی‌دان‌، منجم‌، پزشك‌ و فيلسوف‌ عرب‌ نژاد اندلسی‌ (د 449 ق‌/ 1057 م‌)، از خاندان‌ مشهور بنی‌ خلدون‌ اشبيليه‌ (ابن‌ حزم‌، 460؛ قفطی‌، 243؛ ابن‌ خلدون‌، 5-6). 
دربارۀ نام‌ و نياكان‌ او، از آن‌ هنگام‌ كه‌ وارد اندلس‌ شدند، ميان‌ نويسندگان‌ اختلاف‌ است‌. كهن‌ترين‌ منبع‌ ما، نيای‌ ششم‌ او، خالد الداخل‌، را خلدون‌ خوانده‌ است‌ (ابن حزم‌، 460)، اما عبدالرحمن‌ بن‌ خلدون‌ به‌ نقل‌ از ابن‌ حزم‌ (همانجا) خلدون‌ الداخل‌ را نيای‌ خالد مذكور و نخستين‌ كوچندۀ (الداخل‌) اين‌ دودمانِ عرب‌ حَضْرمی‌ به‌ اندلس‌ دانسته‌ است‌ ( التعريف‌، 6، قس‌: ص ‌5). از تولد و رشد و زندگی‌ علمی‌ وی‌ اطلاع‌ بسيار به‌ دست‌ نيامد، تنها گفته‌اند كه‌ او شاگرد ابوالقاسم‌ مَسلَمة بن‌ احمد المجريطی‌ (338- 398 ق‌/ 949- 1008 م‌) پيشوای‌ رياضی‌دانان‌ عصر خود بوده‌ است‌ (همو، 5؛ قفطی‌، 326، 327)، همچنين‌ نوشته‌اند كه‌ محمد بن‌ مروان‌ بن‌ الحكم‌ بن‌ الحكم‌ بن‌ عبدالملك‌ (از بنی‌ مغيرۀ اشبيليه‌ و امويان‌ اندلس‌) از ياران‌ وی‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ حزم‌، 92)، و اين‌ محمد بن‌ مروان‌ ظاهراً همان‌ القُرَشی‌ معروف‌ به‌ السلاح‌ است‌ كه‌ از آخرين‌ دانشمندان‌ اشبيليه‌ بوده‌ و با نام‌ ابومروان‌ عبدالملك‌ به‌ دادگری‌ و حساب‌دانی‌ و پرهيزگاری‌ شهرت‌ داشته‌ است‌ (همانجا؛ ابن‌ صاعد، 84-85). ابن‌ ابی‌ اُصَيبعه‌ (3/ 65) به‌ اشتباه‌ احمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ الصفار (د 427 ق‌) طبيب‌، رياضی‌دان‌ و منجم‌ را شاگرد ابن‌ خلدون‌ دانسته‌ كه‌ احتمالاً اين‌ اشتباه‌ از قرائت‌ نادرست‌ نوشتۀ ابن‌ صاعد اندلسی‌ (ص‌ 72) ناشی‌ شده‌، و به‌ پيروی‌ از ابن‌ ابی‌ اصيبعه‌، در منابع‌ متأخرتر نيز تكرار شده‌ است‌ (مقری‌، 3/ 376؛ فيلسوف‌ الدوله‌، 1/ 56؛ لكلرك‌، I/ 544). 

مآخذ

ابن ابی‌ اصيبعة، احمد بن قاسم‌، عيون ‌الانباء، بيروت‌، 1377 ق‌/ 1957 م‌؛ ابن‌حزم‌، علی‌ بن احمد، جمهرة انساب العرب‌، بيروت‌، 1403 ق‌/ 1983 م‌؛ ابن خلدون‌، عبدالرحمن‌، التعريف‌، به‌كوشش‌محمد بن تاويت الطنجی‌، قاهره‌، 1370 ق‌/ 1951 م‌؛ ابن‌ صاعد اندلسی‌، صاعد بن احمد، طبقات الامم‌، به كوشش لويس شيخو، بيروت‌، 1912 م‌؛ فيلسوف‌الدوله‌، عبدالحسين‌، مطرح‌ الانظار، تبريز، 1334 ق‌؛ قفطی‌، علی‌ بن یوسف، تاريخ الحكما، به كوشش يوليوس ليبرت‌، لايپزيک، 1903 م‌؛ مقری‌ تلمسانی‌، احمد بن محمد، نفح الطيب‌، به كوشش احسان عباس‌، بيروت‌، 1388 ق‌؛ نيز: 

Leclerc, Lucien, Histoire de la médecine arabe, New York 1971. 
يوسف‌رحيم‌لو