ابن حمیده

اِبْنِ حُمَيْده‌، ابوعبدالله‌ (ياقوت‌، ادبا، 18/ 252؛ ابوعبيدالله‌) محمد بن‌ علی‌ (486-550 ق‌/ 1093-1155 م‌)، نحوی‌، اديب‌، لغوی‌ حلّی. انتساب‌ او به‌ حلّه‌ بی‌گمان‌ به‌ لحاظ سكنی‌، و نه‌ تولد وی‌ در آن‌ شهر بوده‌ است‌، زيرا اين‌ شهر را سيف‌الدوله‌ صدقة بن‌ منصور بن‌ دُبَيْس‌ در 495 ق‌ يعنی‌ 9 سال‌ پس‌ از تولد ابن‌ حميده‌ بنا نهاد (همو، بلدان‌، 2/ 322-323). ابن‌ حميده‌ در شهر خود نزد شيخی‌ معروف‌ به‌ خُزيمه‌ به‌ فراگيری‌ علوم‌ گوناگون‌ پرداخت‌ و سپس‌ در بغداد نزد ابن‌ خشاب‌ نحو آموخت‌ و در اين‌ علم‌ تبحر يافت‌ (ابن‌قفطی‌، 3/ 185؛ ابن‌قاضی‌ شهبه‌، 191). او شعر نيز می‌سرود و ابن‌قفطی‌ (همانجا) شعر او را به‌ نيكويی‌ ستوده‌ است‌، اما از تمام‌ اشعار او بيش‌ از 5 بيت‌ به‌ دست‌ ما نرسيده‌ است‌ (ياقوت‌، ادبا، 18/ 252-253؛ صفدی‌، 4/ 154). 

آثـار

1. الادوات‌ فی‌ النحو، 2. الروضة فی‌ النحو، 3. شرح‌ ابيات‌ الجمل‌، تأليف‌ ابوبكر بن‌ سراج‌، 4. شرح‌ التصريف‌، تأليف‌ ابن‌جنی‌، 5. شرح‌ اللمع‌، تأليف‌ ابن‌ جنی‌، 6. شرح‌ المقامات‌، تأليف‌ حريری‌. 7. الفرق‌ بين‌ الضاد و و الظاء (ياقوت‌، ادبا، 18/ 252؛ صفدی‌، 4/ 153-154؛ فيروزآبادی‌، 237- 238؛ سيوطی‌، 1/ 173)، 8. كتاب‌ الطاء (حاجی‌ خليفه‌، 2/ 1435)، 9. كتاب‌ الفَرْق‌ (همو، 2/ 1446؛ بغدادی‌، 2/ 92). تا آنجا كه‌ روشن‌ است‌، از اين‌ 9 كتاب‌ منسوب‌ به‌ ابن‌ حميده‌ كه‌ غالباً شرح‌ آثار ديگران‌ است‌، هيچ‌ كدام‌ به‌ جای‌ نمانده‌ است‌. 

مآخذ

ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، ابوبكر بن احمد، طبقات‌ النحاة و اللغويين‌، به‌ كوشش‌ محسن‌ غياض‌، نجف‌، 1973 م‌؛ ابن‌ قفطی‌، علی‌ بن یوسف، انباه الرواة، به‌ كوشش‌ محمدابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1955 م‌؛ بغدادی‌، هديه؛ حاجی‌ خليفه‌، كشف‌؛ سيوطی‌، بُغية الوُعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384 ق‌/ 1964 م‌؛ صفدی‌، خليل‌ ابن ایبک، الوافی‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ س‌. ددرينگ‌، بيروت‌، 1974 م‌؛ فيروزآبادی‌، محمد بن یعقوب، البُلغة، به‌ كوشش‌ محمد مصری‌، دمشق‌، 1972 م‌؛ ياقوت‌، ادبا؛ همو، بلدان‌.

زهرا خسروی‌