این حریوه

اِبْنِ حُرَيوه،‌ محمد بن‌ صالح‌ بن‌ هادی‌ سماوی‌ (د 1241 ق‌/ 1826 م‌)، عالم‌ زيدی‌ يمنی‌. حريوه‌ لقب‌ پدر وی‌ بود. او در صنعاء پرورش‌ يافت‌ و بر علوم‌ مختلف‌ از ادبيات‌، علوم‌ عقلی‌ و اصول‌ فقه‌ اطلاع‌ يافت‌. وی‌ در فلسفه‌ نظرات‌ خاصی‌ داشت‌. از جمله‌ اينكه‌ منشأ مشاجرات‌ در مسائل‌ عقلی‌ را لفظی‌ می‌دانست‌ و بر آن‌ بود كه‌ مسائل‌ منطق‌ بديهی‌ است‌. وی‌ از تفكر مشّائی‌ به‌ حكمت‌ اشراق‌ گرايش‌ يافت‌ و به‌ وحدت‌ وجود قائل‌ بود. او به‌ جهت‌ همين‌ نظرات‌ خاص‌ فلسفی‌ و نيز به‌ سبب‌ خرده‌گيری‌ بر برخی‌ از صحابه‌ مورد سرزنش‌ معاصران‌ قرار گرفت‌. ابن‌ حريوه‌ در منازعه‌ای‌ كه‌ بين‌ يك‌ فرنگی‌ خاطی‌ و يك‌ فقيه‌ يمنی‌ در بندر مُخا رخ‌ داد و منجر به‌ دستگيری‌ فقيه‌ يمنی‌ گرديد، سلطان‌ عبدالله‌ بن‌ احمد المهدی‌ را به‌ سهل‌انگاری‌ در دين‌ نكوهيد. به‌ همين‌ جهت‌ وی‌ مجازات‌ و زندانی‌ شد و سپس‌ به‌ جزيره‌ كمران‌ تبعيد گرديد. پس‌ از چندی‌ به‌ بندر حديده‌ منتقل‌ شد و در آنجا به‌ فتوای‌ برخی‌ از علما به‌ قتل‌ رسيد و جسد او را بر دار كردند (زباره‌، 2/ 274- 279). 

آثار

ابن‌ حريوه‌ آثار متعددی‌ دارد كه‌ نسخه‌هايی‌ از آنها در دست‌ است‌. از جملۀ آنهاست‌: 1. توزيع‌ العقال‌ فی‌ علم‌ الرجال‌ (رقيحی‌، 1/ 241)؛ 2. رسالة حول‌ الاختلاف‌ بين‌ الصحابة و مايتعلّق‌ بذلك‌ (همو، 2/ 624)؛ 3. السؤال‌ الوارد من‌ علماء الحرم‌ المحرّم‌ و الجواب‌ عليه‌ حول‌ آيات‌ الصفات‌ (همو، 2/ 648)؛ 4. سؤال‌ و جواب‌ حول‌ انحطاط العلم‌ فی‌ آخر الزمان‌ (همو، 2/ 647)؛ 5. الغطمطم‌ الزخّار المطهر لحدائق‌ الأزهار كه‌ در رد كتاب‌ السيل‌ الجرّار نوشته‌ است‌ (همو، 3/ 1111؛ قائمة، 31)؛ 6. القول‌ الطيّب‌ و العمل‌ الصالح‌ (رقيحی‌، 2/ 706) كه‌ ظاهراً همان‌ تأليف‌ شم‍ 3 است‌؛ 7. منتهی‌ الالمام‌ فی‌ احاديث‌ الاحكام‌ كه‌ نسخۀ آن‌ در كتابخانۀ عز شرقی‌ در صنعا موجود است‌ ( قائمة، 49). 
آثار ديگری‌ نيز به‌ او منسوب‌ است‌ همچون‌ اختصار طبقات‌ الزيدية و شرح‌ تجريد الاعتقاد خواجه‌ نصيرالدين‌ طوسی‌ كه‌ تا انتهای‌ بحث‌ وجود و عدم‌ در آن‌ آمده‌ است‌ (نک‍ : زباره‌، 2/ 275، 277). 

مآخذ

رقيحی‌، احمد عبدالرزاق‌ و ديگران‌، فهرست‌ مخطوطات‌ مكتبة الجامع‌ الكبير صنعاء، صنعا، 1984 م‌؛ زباره‌، محمد بن محمد، نيل‌ الوطر، قاهره‌، 1350 ق‌؛ قائمة بالمخطوطات‌ العربية المصورة بالميكروفيلم‌، قاهره‌، 1967 م‌. 

بخش‌ علوم‌ قرآنی‌ و حديث‌