ابن شرقی

اِبْن‌شَرْقی، ابوحامد نیشابوری، احمد بن محمد بن حسین (240-325 ق / 854-937 م)، محدث شافعی مذهب. از آنجا که وی ساکن محله‌ای در شرق نیشابور بود، او را ابن‌شرقی خوانده‌اند (سمعانی، 8 / 83؛ یاقوت، 3 / 279). وی در شهرهای مختلف در محضر دانشمندان بسیاری به فراگرفتن حدیث پرداخت و پس از چندی در این علم یگانۀ عصر خود شد (سمعانی، 8 / 85؛ ابن‌جوزی، 6 / 289). در نیشابور از محمد بن یحیى ذُهلی، عبدالرحمن بن بشر بن حکم، احمد بن ازهر، احمد بن یوسف سلمی، احمد بن حفص بن عبدالله و جز آنان حدیث شنید (خطیب بغدادی، 4 / 426؛ ذهبی، سیر، 15 / 37، 38). چنانکه از قراین بر‌می‌آید، بیشتر دانش خود را از مسلم بن حجاج نیشابوری فراگرفته است و از این رو اغلب منابع از وی به عنوان «شاگرد مسلم» یاد کرده‌اند (سمعانی، یاقوت، همانجاها؛ ابن‌اثیر، 2 / 17). ابن‌شرقی ابتدا به ری مسافرت کرد و از ابوحاتم رازی حدیث شنید. به همین ترتیب در بغداد از محمد بن اسحاق صاغانی، عباس بن محمد دوری، عبدالله بن محمد بن شاکر و احمد بن ابی خیثمه، در کوفه از ابوحازم احمد بن ابی غرزه و معاصران وی و در مکه از عبدلله بن ابی مَسره، استماع حدیث نمود (سمعانی، همانجا؛ ذهبی، تذکره، 3 / 821). ابن‌شرقی بسیار به حج می‌رفت و در راه مکه به املای حدیث می‌پرداخت و همراهان می‌نوشتند. افراد متعددی از او روایت کرده‌اند: از جمله ابوالعباس ابن‌عقده، ابو احمد عَسّال، ابو احمد ابن عدی، ابوعلی نیشابوری، زاهد بن احمد سرخسی، حسن بن احمد مَخلَدی، محمد بن عبدالله جوزقی، ابوالحسن علوی، ابو احمد حاکم و ابوالحسین حجاجی (ابن‌جوزی، سمعانی، همانجاها؛ ذهبی، سیر، 15 / 38).
او در شناختن حدیثهای صحیح از ساختگی تبحر خاصی داشت، تا آنجا که ابن‌خزیمه (د 311 ق / 923 م) وی را ملاک و معیار تشخیص حدیث صحیح از دروغین دانسته است (خطیب بغدادی، 4 / 427). دارقطنی وثاقت و امانت او را در نقل حدیث ستوده و کلام ابن‌عقده را که در تضعیف ابن‌شرقی بیان شده، مردود دانسته است (ذهبی، سیر، 15 / 39؛ همو، تذکره، 3 / 822؛ همو، میزان، 1 / 156). خطیب بغدادی (4 / 426، 427) نیز وی را توثیق کرده و ابن‌عدی گفته که کسی را در حفظ حدیث و بیان آن همانند او نیافته است (ذهبی، تذکره، همانجا).
تنها اثر وی احادیث من المسند الصحیح است که فقط 4 برگ آن به صورت دست نوشته‌ای در ظاهریه موجود است (ظاهریه، 402، 403).

مآخذ

ابن‌اثیر، اللباب، قاهره، 1356 ق؛ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، حیدرآباد دکن، 1357 ق / 1938 م؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، 1349 ق؛ ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، حیدر‌آباد دکن، 1333- 1334 ق؛ همو، سیر اعلام النبلاء، به‌کوشش شعیب ارنؤوط و ابراهیم الذبیق، بیروت، 1404 ق / 1984 م؛ همو، میزان الاعتدال، به‌کوشش علی محمد البجاوی، بیروت، 1382 ق / 1963 م؛ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد دکن، 1397 ق / 1977 م؛ ظاهریه، خطی (مجامیع)؛ یاقوت، بلدان.

حسن صفری نادری