ابن شاذان، ابوعلی

اِبْنِ شاذان، ابوعلی حسن بن احمد بن ابراهیم ‌بن حسن ‌بن محمد بن شاذان بزاز (339-425 ق / 950-1034 م)، محدّث اشعری و حنفی بغدادی. او همچون پدر و برادرش، عبدلله، به علم حدیث گرایش پیدا کرد و در نخستین گام، پدرش آموزش او را عهده‌دار شد (ذهبی، سیر، 17 / 416)، اما بعداً از استادان بی‌شماری بهره برد که از آن جمله ابوعمرو عثمان بن احمد ابن سماک، ابوبکر احمد بن سلمان ‌بن حسن ‌بن نجاد، ابوبکر احمد بن کامل‌ بن خلف قاضی و عبدالباقی ابن قانع قابل ذکرند (خطیب، 7 / 279؛ ذهبی، همان، 17 / 416-417). ابوعلی کلام‌اشعری را از ابوالعباس محمد بن احمد نقاش فرا گرفت (ابن‌اثیر 9 / 69؛ قس: ابن‌عساکر، 245). او به زودی در بغداد محدث و متکلمی مشهور و مورد اطمینان در نقل حدیث شد و کسانی چون ابن‌رزقویه و ازهری و خطیب بغدادی او را ثقه و صدوق خوانده‌اند (خطیب، همانجا). وسعت علم و اشتهار ابوعلی مشتاقان فراوانی را گرد وی فراهم آورد. ازجمله کسانی که از او حدیث آموخته‌اند، می‌توان ابوبکر احمد بن علی خطیب بغدادی، ابو اسحق ابراهیم ‌بن علی شیرازی، ابوالمعالی محمد بن زید علوی، ابوالحسن صابی، محمد بن هلال صابی غرس النعمه و ابومحمد جعفربن احمد سراج را نام برد (سمعانی، 5 / 394؛ ابن جوزی، 9 / 7، 151؛ ذهبی، العبر، 2 / 342؛ ابن کثیر، 12 / 134؛ ابن نجار، 93). ابن شاذان در علم قرائت نیز دستی داشته و ابن جزری (1 / 206) از ابوبکر بن مقسم به عنوان شیخ او و از احمد بن حسن‌ بن خیرون به عنوان راوی او در این فن یاد کرده است. وی در بغداد درگذشت و پس از ادای نماز بر جنازۀ او که خطیب بغدادی هم در آن حضور داشته است، در مقبرۀ باب‌الدیر به خاک سپرده شد (خطیب، 7 / 280).

آثـار

 ذهبی (سیر، 17 / 417) از دو اثر او تحت عناوین المشیخة الکبری و المشیخة الصغری یاد کرده که نسخه‌های آن در کتابخانۀ ظاهریه (ظاهریه، 61-62) موجود است؛ نیز رساله‌ای تحت عنوان الافراد (همان، 60) و همچنین برخی از اجزای حدیثی ابن شاذان با عناوین مختلف در همان کتابخانه (همان، 60-62) و نیز در کتابخانۀ دانشگاه بیل (نموی، شم‍ 674) موجود است.

مآخذ

 ابن اثیر، الکامل؛ ابن جزری، محمد بن محمد، غایةالنهایة، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1352 ق / 1933 م؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، حیدرآباد دکن، 1359 ق؛ ابن عساکر، علی ‌بن حسن، تبیین کذب المفتری، بیروت، 1984 م؛ ابن کثیر، البدایة؛ ابن النّجار، محمدبن محمود، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، به کوشش ابن دمیاطی، بیروت، 1971 م؛ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، قاهره، 1349 ق؛ ذهبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت، 1983 م؛ همو، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، 1985 م؛ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی المعلمی، حیدرآباد دکن، 1966 م؛ ظاهریه، خطی (حدیث)؛ نیز:

Nemoy, Leon, Arabic Manuscripts in the Yale University Library, New Haven, 1956.

علی بته‌کن