ابن بیلیک

اِبْنِ بَيْليك‌، احمد شهاب‌الدين‌ محسنی‌ (24 محرم‌ 699 -753 ق‌/ 21 اكتبر 1299-1352 م‌)، شاعر، اديب‌، فقيه‌ شافعی‌ و امير منطقۀ دمياط. 
ابن‌بيليك‌ در اسكندريه‌ به‌ دنيا آمد. پدر وی‌ بدرالدين‌ بيليك‌ بن‌ عبدالله‌ محسنی‌، «نايب‌» (والی‌) اسكندريه‌ و برادرش‌ ناصرالدين‌ در 742 ق‌/ 1341 م‌ «نايب‌» قاهره‌ بود. پس‌ از آنكه‌ ناصرالدين‌ مغضوب‌ واقع‌ شد، وی‌ را به‌ طرابلس‌ و احمد را به‌ دمشق‌ تبعيد كردند (ابن‌ تغری‌ بردی‌، 1/ 240-241). در شام‌ احمد بن‌ بَيْليك‌، دوست‌ و همدم‌ امير تَنِگز (د 741 ق‌/ 1340 م‌) نايب‌ شام‌ شد. به‌ جهت‌ اين‌ دوستی‌ امير شام‌ زمينی‌ به‌ «اقطاع‌» به‌ وی‌ واگذار كرد (همو، 1/ 241). وی‌ با تقی‌الدين‌ سبكی‌ نيز دوستی‌ داشت‌، حتی‌ هنگامی‌كه‌ به‌ نظم‌ التنبيه‌ شيرازی‌ همت‌ گماشت‌. اشعار را به‌ تدريج‌ به‌ نظر و تأييد او می‌رسانيد (ابن‌حجر، 1/ 132). وی‌ نيز مدتی‌ امير دمياط بود (مقريزی‌، 2(3)/ 866). 

آثار

از ابن‌بيليك‌ چندين‌ كتاب‌ به‌ صورت‌ خطی‌ در كتابخانه‌های‌ جهان‌ موجود است‌: 
1. الجواهر الثمين‌ فی‌ نخب‌ سيرالامين‌، رساله‌ای‌ در سيرۀ نبوی‌ است‌ كه‌ نسخه‌ای‌ از آن‌ در كتابخانۀ فاتح‌ موجود است‌ (عبدالبديع‌، 2/ 112)؛ 
2. روضة الناظر و نزهة الخاطر، اين‌ كتاب‌ شامل‌ نظم‌ و نثر (سيد، 1/ 477) و پند و اندرز و به‌ شيوۀ كتاب‌ زهرالآداب‌ حصری‌ است‌ كه‌ نويسنده‌، آن‌ را برای‌ امير ناصر بن‌ البدر محسنی‌ تأليف‌ كرده‌ است‌. نسخه‌ای‌ از آن‌ در كتابخانۀ توپكاپی‌ سرای‌ به‌ شمارۀ 8369 موجود است‌ (كاراتای‌، IV/ 328)؛
3. الروض‌ النزيه‌ فی‌ نظم‌ التنبيه‌، ابن‌ بَيْليك‌ كتاب‌ التنبيه‌ فی‌ فروع‌ الشافعية تأليف‌ ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ علی‌ شيرازی‌ (د 476 ق‌/ 1083 م‌) را به‌ نظم‌ درآورد و الروض‌ النزيه‌ خواند (حاجی‌ خليفه‌، 1/ 489، 492-493).نسخه‌ای ‌از اين‌ كتاب‌ در مكتبة الاوقاف‌ موصل‌ (عبدالرزاق ‌احمد، 3/ 60) و نسخه‌ای‌ ديگر در كتابخانۀ چستربيتی‌ به‌ شمارۀ 3312 موجود است‌ ( آربری‌، II/ 30). 

مآخذ

ابن‌ تغری‌ بردی‌، يوسف‌، المنهل‌ الصافی‌، به‌ كوشش‌ احمد يوسف‌ نجاتی‌، قاهره‌، 1375 ق‌/ 1956 م‌؛ ابن‌ حجر، احمد بن علی، الدرر الكامنة، حيدرآباد دكن‌، 1392 ق‌/ 1972 م‌؛ حاجی‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941 م‌؛ سيد، خطی‌؛ عبدالبديع‌، لطفی‌، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 1956 م‌؛ عبدالرزاق‌ احمد، سالم‌، فهرس‌ مخطوطات‌ مكتبة الاوقاف‌ العامة فی‌ الموصل‌، بغداد، 1396 ق‌/ 1976 م‌؛ مقريزی‌، احمد بن علی، السلوك‌، به‌ كوشش‌ محمد مصطفی‌ زيادة، قاهره‌، 1958م‌؛ نيز: 

Arberry; Kararay, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı müzesi Kütüphanesi Arapça yazmalar Kataloğu, Istanbul, 1969. 
حيدر بوذرجمهر