ابن ارمنازی

اِبْنِ اَرْمَنازی، ابوالفرج غیث بن علی بن عبدالسلام صوری (443- 509ق / 1051-1115م)، مورخ، محدث، ادیب و نویسندۀ شامی. ابن ارمنازی به خط زیبا و نوشته‌های فراوانش شهرت دارد. تبار او از ارمناز (شهركی قدیمی در حدود پنج فرسنگی حلب) بود و در صور به تدریس و خطابه و نقل حدیث اشتغال داشت (یاقوت، 1 / 217؛ ابن خلكان، 297؛ ابن عماد، 4 / 24) و از خطیب بغدادی (392-463ق / 1002-1071م) حدیث شنید (ابن اثیر، 1 / 34) و هر دو از یكدیگر در تاریخ، حدیث، شعر و ادب روایت كردند (ذهبی، عِبَر، 4 / 18؛ همو، سیر، 19 / 389). ابوالفرج واپسین سالهای زندگانی خود را در شهر دمشق نزد شاگردش ابن عساكر (499-571ق / 1105-1175م) گذراند و در همان شهر بدرود حیات گفت ودر مقبرۀ باب الصغیر به خاك سپرده شد (یاقوت، 1 / 218). وی ابتدا به تدوین تاریخی برای شهر صور همت گماشت (ذهبی، سیر، همانجا؛ سخاوی، 267)، اما آن را ناتمام گذاشت (زركلی، 5 / 319). وی تاریخی نیز برای دمشق به نام كتاب دمشق نوشته بوده است (قس: یاقوت، 2 / 591). از این دو كتاب نسخه‌ای در دست نیست (منجد، 33)، لیكن ابن عساكر از نوشته‌های وی در جای جای كتاب مشهور خود تاریخ مدینة دمشق نقل كرده است. ابن ارمنازی در جست‌وجوی حدیث به مصر و جاهای دیگر سفر كرد و در راه جمع و تدوین آن بسیار كوشید و اُنس فراوان با آن گرفت (سمعانی، 1 / 172؛ یاقوت، 1 / 217). با اینهمه، در حدیث و فقه از او كتابی بر جای نمانده است. با آنكه پدرش ابوالحسن ارمنازی (396- 478ق / 1005-1085م) شاعری مشهور و دخترش اُم علی تقیۀ صوریه (505- 579ق / 1111-1183م) شاعری نامدار و خوش قریحه (ابن‌خلكان، 1 / 297- 299) و خود او نیز شعردوست بود (قس: ابن عساكر، جم‍‌ ) و ظاهراً شعر نیز می‌گفت، اما به شاعری شهرت نیافت. فقط ابن عساكر ضمن اشاره به روایت دو بیت از شعر او توسط خطیب بغدادی، سه بیت از سروده‌هایش را كه خود از او شنیده بوده، نقل كرده است (یاقوت، 1 / 218).

مآخذ

ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب، قاهره، 1357ق؛ ابن خلكان، وفیات؛ ابن‌عساكر، علی بن حسن، تاریخ مدینۀ دمشق، به كوشش شكری فیصل و دیگران، دمشق، 1404ق / 1984م، فهرستهای مجلدات (ذیل «غیث بن علی»)؛ ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، 1350ق؛ ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، به كوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، 1405ق / 1984م؛ همو، العبر، به كوشش صلاح‌الدین منجد، كویت، 1963م؛ زركلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، چ 2، 1389ق / 1969م؛ سخاوی، محمدبن عبدالرحمن، الاعلان بالتوبیخ، به كوشش فرانتز روزنتال و صالح احمد العلی، بغداد، 1382ق / 1963م؛ سمعانی، عبدالكریم، الانساب، حیدرآباد دكن، 1382ق / 1962م؛ منجد، صلاح‌الدین، معجم، الموّرخین الدمشقیین، بیروت، 1389ق / 1978م؛ یاقوت، بلدان.

محمدعلی لسانی فشارکی