ابن ابی دینار

اِبْنِ اَبی دینار، ابوعبدالله محمّد بن ابی القاسم رُعَینی قیروانی، (زنده در 1110ق / 1698م) منسوب به ابوالمهاجر دینار، فاتح معروف (مؤنس، 316)، ادیب، شاعر، قاضی و مورخ تونسی. از تاریخ ولادت و مرگ و زندگی او آگاهی در دست نیست، اما گفته‌اند كه از خاندانی نژاده برخاست كه دارای مناصب دولتی و مقامات علمی بودند (همانجا). ابن‌ابی‌دینار نزد برخی از دانشمندان روزگار خویش چون ابن الشیخ محمد فتاته و شیخ علی بن عبدالواحد انصاری دانش آموخت و بر مسند قضای سوسة و قیروان دست یافت (شمام، «و»). از او تألیفاتی برجای مانده است چون: رضاب العقیق فی الرّوض الانیق فی مجاراة الاخوان و احوال الصّاحب و الصّدیق، و كتابی در ادبیات به نام هدایة المتعلّم. مهم‌ترین اثر او المؤنس فی تاریخ افریقیة و تونس نام دارد (همانجا) و چنانكه خود وی گفته، پس از مرگ فرزندش به نگارش آن دست زد و در شعبان سال 1902ق آن را به پایان برد (ابن ابی‌دینار، 5، 320). این كتاب دارای 7 باب و یك خاتمه است، بدین قرار: 1. در وصف تونس؛ 2. در وصف افریقیه؛ 3. دربارۀ جنگهای مسلمانان برای تصرف افریقیه؛ 4. در تاریخ دولت عبیدیه؛ 5. در تاریخ امرای صنهاجه؛ 6. در تاریخ دولت حفصیه؛ 7. در بیان فرمانروایی عثمانیها در تونس، و نیز خاتمه دربارۀ برخی رویدادهای متأخر (ابن ابی دینار، 7، جم‍ ‍؛ قس: دائرةالمعارف الاسلامیة). المؤنس نخستین بار در 1286ق / 1869م در تونس منتشر شد و قبل از آن در 1270ق / 1854م پلیسیه1 و رموزا2 آن را به فرانسه ترجمه و منتشر كرده بودند (مؤنس، همانجا؛ EI2). ابن ابی‌دینار از اشعار خود 3 قصیده را كه در ستایش امیر علی بای بن مرادبای (از خاندانهای حكومتی تونس) سروده، در كتاب خویش آورده است (صص 279-283).

مآخذ

ابن ابی دینار، محمدبن ابی القاسم، المؤنس، به كوشش محمد شمام، تونس، 1387ق؛ شمام، محمد، مقدمه بر المؤنس (نك‍ ‍: ابی دینار در همین مآخذ): مؤنس، حسین، فتح العرب للمغرب، قاهره، 1979م؛ نیفیر، شیخ محمد، عنوان الأریب عمّا نشأ بالمملكة التّونسیة من عالم ادیب، تونس، 1351ق؛ نیز:EI2.

صادق سجادی