ابلق الفرد

اَبْلَقُ الْفَرْد، قلعه‌ای مشرف بر تَیماء در نزدیكی مدینه در شبه جزیرۀ عربستان كه فرمانروای مشهور آن سَمَوأل بن عادیاءِ (یا عادیا) (نیمۀ اول سدۀ6م) بوده است (ابن‌رسته، 177؛ ابن‌خردادبه، 128). ابلق به معنای سیاه و سفید است (ابن منظور) و بنا به گفتۀ میدانی این قلعه از آن رو ابلق نامیده شده كه در آن سنگهای رنگارنگ به كار رفته است (1 / 126). یاقوت نیز به سفیدی و سرخی آن اشاره كرده است (1 / 94) و واژۀ «الفَرد» بیانگر بی‌همتایی آن است چنانكه مطالب و اشعاری دربارۀ استواری و تسخیرناپذیری قلعۀ مذكور در كتابها آمده است. (بكری، 1 / 97). بنای ابلق الفرد را اعشی (د ح 4ق / 1625م)، شاعر معروف جاهلی عرب، در شعری به سلیمان بن داوود نسبت داده است (بكری، 1 / 98). همچنین در داستانهای تاریخی آمده است كه زبّاء (د ح 285م) ملكۀ تَدمُر و شام و جزیره به قلعه‌های ابلق و مارِد هجوم برد و چون نتوانست آنها را فتح كند جمله‌ای گفت كه بعدها به صورت ضرب‌المثل درآمد: «تَمَرَّدَ مارِدٌ وَ عَزَّ الْاَبْلَقُ»، یعنی مارد گردنكشی كرد و ابلق غلبه یافت، مراد آنكه هر دو تسخیرناپذیر شدند (میدانی، 1 / 126).
اشتهار ابلق الفرد در تاریخ به سبب دو حادثۀ تاریخی و وجود فرمانروای مشهور آن سموأل بن عادیاء است. حادثۀ اول مربوط به امرءالقیس بن حجر (د ح 540م) و دوم مربوط به اعشی است (ابوالفرج، 19 / 98-100).
یاقوت از قلعۀ ابلق الفرد یاد كرده و نوشته است كه بر فراز تلّی از خاك آثار بناهایی از خشت برجاست، اما این آثار دلالتی بر عظمت و استواری آن ندارد (1 / 94؛ قس: قزوینی، 73). نویسندگان و شاعران عرب از قلعۀ ابلق بسیار یاد كرده‌اند، از جملۀ آنان است ابوالفرج اصفهانی (1 / 98، 19 / 99)، ابن حَمدیس (ص 464)، سموأل (79-80، 88، 90-91) و یاقوت.

مآخذ

بن حمدیس، عبدالجبار، دیوان، به كوشش احسان عباس، بیروت، 1960م؛ ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله، المسالك و الممالك، به كوشش یان دخویه، لیدن، 1889م؛ ابن رسته، احمدبن عمر، الاعلاق النفیسة، به كوشش یان دخویه، لیدن، 1891م؛ ابن منظور، لسان؛ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بولاق، 1285ق؛ بكری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم، به كوشش مصطفی السّقا، بیروت، 1403ق؛ سمؤال و عروة، دیوانا عروة بن الورد و السمؤل، به كوشش كرم البستانی، بیروت، دارصادر؛ قزوینی، زكریابن محمد، آثار البلاد، بیروت، 1380ق؛ میدانی، احمدبن محمد، مجمع الامثال، به كوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالمعرفه؛ یاقوت، بلدان.

علی رفیعی