آل مظفر

آلِ مُظَفَّر، خاندانی که از عالمان و ادیبان شیعی که برخی از افراد آن از نیمۀ سدۀ 12 ق / 18 م در نجف اشرف شهرت یافتند و گروهی از آنان در الجزایر سکنى گزیدند و الجزایری خوانده شدند. این خاندان به‌سبب انتساب به یکی از نیاکانشان، مظفربن احمدبن محمدبن علی‌بن حسین، به آل مظفر شهرت یافتند. گفته شده است که مظفربن احمد از قبیلۀ آل علی از اعراب عوالی مدینه بوده است. وی در جزایر از نواحی بصره ساکن شد و از‌این‌رو خاندان او به جزایری نیز شهرت یافته‌اند (آل محبوبه، 3 / 360). مشهورترین افراد این خاندان:
1. عبدالمهدی بن ابراهیم بن نعمة مظفر صَیْمَری نجفی (د 1363 ق / 1944 م)، مجتهد شیعی عراقی و معروف به پرهیزکاری و حسن اخلاق. وی در نجف نزد سید محمدکاظم یزدی و شیخ ‌الشریعۀ اصفهانی و علی‌بن باقر جواهری درس خواند و در عشار بصره مسکن گزید و درگذشت (زرکلی، 4 / 169؛ آقابزرگ، طبقات، 1240، 1241؛ همو، الذریعة، 1 / 512؛ حرزالدین، 2 / 71، 72). او نویسندۀ کتاب ارشاد الامة للتمسک بالائمة است که در 1348 ق / 1929 م در نجف چاپ شده است.
2. محمدبن عبدالله بن محمدمظفر نجفی (1256-1322 ق / 1840-1904 م)، فقیه شیعی عراقی و آگاه به علم قرائت قرآن. او در نجف زاده شد و در نزد شیخ راضی‌بن محمد نجفی درس خواند و خود مدرس فقه شد. کتابی در شرح شرایع دارد به نام توضیح الکلام فی شرح شرایع الاسلام که به خط خود وی در دو جلد در کتابخانه‌اش در نجف موجود است. نیز رساله‌ای دربارۀ علم قرائت قرآن دارد. وی در پایان زندگی نابینا شد و به بیماری وبا در نجف درگذشت (کحاله، 10 / 246؛ زرکلی، 6 / 244؛ آقابزرگ، الذریعة، 4 / 495؛ امین، 9 / 384).
3. محمدحسن بن محمد بن عبدالله مظفر (1301-1375 ق / 1884-1955 م)، فقیه اصولی و متکلم امامی عراقی و معروف به پرهیزکاری. در نجف زاده شد و نزد آخوند خراسانی، علی‌بن باقر جواهری و محمدکاظم یزدی درس خواند و از شیخ الشریعۀ اصفهانی و آقابزرگ تهرانی اجازۀ روایت گرفت و در 23 ربیع‌الاول / 9 نوامبر در بغداد درگذشت. او را آثاری بدین شرح است: دلایل الصدق، در سه جلد بزرگ در رد کتاب ابطال نهج‌الباطل ابن روزبهان (ابطال نهج‌الباطل در رد کتاب کشف الحق علامۀ حلی نوشته شده است) تألیف این کتاب که در پایان آن از مباحث فقهی نیز سخن به میان آمده است، در 1350 ق / 1931 م خاتمه یافت. این کتاب در تهران (1369 و 1372 ق / 1950 و 1953 م) و در نجف (1372 ق / 1953 م) به چاپ رسیده است؛ الافصاح فی احوال رجال الصحاح، در یک جلد که در آن به ارزیابی برخی از راویان الصحاح الستة پرداخته است؛ حاشیه‌ای بر کفایة ‌الاصول آخوند خراسانی؛ حاشیه‌ای بر عروة‌الوثقی محمدکاظم یزدی؛ شرح القواعد (علامۀ حلی) که در 1378 ق / 1958 م در نجف چاپ شده است. وی شعر نیز می‌سروده است نمونه‌ای از اشعار او را علی خاقانی در شعراء ‌الغری، تألیف حدود 1361 ق / 1942 م، آورده است (کحاله، 9 / 219، زرکلی؛ 6 / 95-96؛ آقابزرگ، طبقات، 431؛ امین، 9 / 140، 141).
4. محمدحسین بن محمد بن عبدالله مظفر (1312-1381 ق / 1894-1961 م)، روحانی، ادیب، شاعر و مورخ شیعی عراقی. او در نجف زاده شد و در همان‌جا درگذشت. نزد میرزای نایینی، آقا ضیاء عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و برادر خود شیخ محمدحسن درس خواند و از سید عبدالحسین شرف‌الدین و آقابزرگ تهرانی اجازۀ روایت گرفت. وی نثر را خوب می‌نوشت و به هنگام نیاز روحی شعر نیز می‌سرود. تألیفات او عبارت است از: الاسلام، نشوؤه و ارتقاؤه؛ تاریخ‌الشیعة، که در نجف در 1361 ق / 1942 م چاپ شده است؛ التهاب نیران الاحزان و مُثیر اکتیاب الاشجان، که در 1371 ق / 1952 م و 1372 ق / 1953 م در نجف چاپ شده است؛ میثم ‌التمار؛ مؤمن‌ الطاق، که رساله‌ای است دربارۀ زندگی ابوجعفر مؤمن‌ الطاق محمدبن علی النعمان، چاپ نجف، 1384 ق / 1964 م؛ حاشیه بر الفین الفارق بین الصدق و المین، چاپ نجف، 1372 ق / 1953 م؛ الامام الصادق، در دو جزء چاپ نجف، 1369 ق / 1950 م؛ الثقلان، الکتاب و العترة، چاپ نجف، 1367 ق / 1948 م؛ الشعائر ‌الحسینیة، که در 1347 ق / 1928 م در بغداد به چاپ رسیده است؛ علم ‌الامام؛ حیاة ‌الصادق، چاپ نجف، 1365 ق / 1946 م؛ الشیعة و الامامة؛ الفرحة الانسیة فی شرح النفحة ‌القدسیة، که در 1345 ق / 1927 م در نجف به چاپ رسیده است؛ الشیعة فی التاریخ. نمونه‌هایی از شعر او را علی خاقانی در شعراء الغری یاد کرده است (آل محبوبه، 3 / 370، 371؛ زرکلی، 6 / 107؛ آقابزرگ، طبقات، 646 و 647).
5. محمدرضا بن محمد بن عبدالله مظفر (1322-1384 ق / 1904-1964 م)، فقیه، اصولی، ادیب و متفکر شیعی عراقی. وی در نجف زاده شد و در همان‌جا درگذشت. فقه و اصول را نزد میرزای نایینی، آقا ضیاء عراقی و برادرش محمدحسن و فلسفه را نزد شیخ محمدحسین اصفهانی خواند. او حتی به فراگرفتن دانشهای نوین از‌جمله ریاضیات روی آورد و بر اثر برخورداری از یک ذهن باز در شکوفایی حرکت فکری و دینی نجف و شناساندن معارف اسلامی و مذهب تشیع سهم مؤثر داشت. وی در 1354 ق / 1935 م جمعیت منتدی‌النشر را که مشتمل بر یک مجموعۀ آموزشی به روش نوین بود و نقش مهمی در شکوفایی و تعمیق معارف و علوم اسلامی و زدودن پیرایه‌ها داشت، تأسیس کرد. از آثار اوست: اصول الفقه، چاپ نجف، 1378 و 1380 ق / 1958 و 1960 م؛ الردعلی السقیفة، چاپ نجف، 1368 ق / 1949 م؛ علی هامش السقیفة، چاپ نجف، 1373 ق / 1954 م؛ حاشیه‌ای بر خیارات مکاسب شیخ مرتضی انصاری؛ المنطق در دو جزء، چاپ نجف، 1377 ق / 1957 م؛ احلام‌ الیقظة، که شرح حال صدرالدین شیرازی نویسندۀ الاسفار الاربعة است؛ فلسفة ابن‌سینا که شرح حال ابن‌سینا و نقد برخی نظرات اوست؛ عقاید الشیعة که سه بار در 1373، 1381، 1382 ق / 1954 و 1961، 1962 م در نجف به چاپ رسیده است و مجموعه‌ای از اشعار که علی خاقانی در شعراء ‌الغری آورده است (زرکلی، 6 / 127؛ آقابزرگ، طبقات، 772، 773؛ آل محبوبه، 3 / 374).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 7 / 120، 8 / 251، 14 / 191، 272؛ همو، طبقات اعلام الشیعة، قرن 13، صص 21، 83، 380؛ همان، قرن 14، صص 22، 895، 1244، 1479؛ آل محبوبه، جعفر الشیخ باقر، ماضی ‌النجف و حاضرها، نجف، 1376 ق، 3 / 377؛ امین، محسن، اعیان ‌الشیعة، بیروت، 1983 م؛ امینی، هادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، نجف، 1384 ق، صص 417- 418؛ حرزالدین، محمد، معارف ‌الرجال، قم، 1405 ق، 1 / 39، 2 / 246، 247؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، 1984 م؛ عواد، کورکیس، معجم ‌المؤلفین العراقیین، بغداد، 1969 م، 3 / 154، 170؛ کحاله، عمر رضا، معجم‌ المؤلفین، بیروت، 1376 ق، 3 / 142؛ مشار، چاپی عربی، صص 66، 82، 84، 89، 150، 234، 324، 366، 405، 521، 559، 571، 626، 636، 662، 776، 920، 985.

کاظم موسوی بجنوردی