اخبار

امیرحسن چهلتن از آن دسته نویسندگانی است که رد تاریخ در رمان‌هایش بسیار پررنگ است. او در آثاری چون «اسرار مرگ میرزا ابوالحسن‌خان حکیم» و «تالار آینه» به سراغ مردم عادی و مخصوصاً زنان می‌رود و سعی دارد این سوژه‌ها را در پس‌زمینه تاریخی چون دوران قاجاریه و به‌ ویژه مشروطه به مخاطب نمود دهد؛ اما چرا اساساً برای نگارش رمان تاریخی، مشروطه پس‌زمینه مناسبی است؟

آیت‌الله میرزا محمدحسین غروی نائینی «قدس‌سره» از فقهای نامدار شیعه عصر مشروطیت و از خاندانی مشهور است که در سال 1276ق در نائین اصفهان متولد شد.[1] شیخ آقا بزرگ تهرانی از او با عنوان مجتهدی جاوید، عالمی برجسته و محققّی بزرگ یاد می‌كند.[2] مدرس تبریزی در ریحانه‌الادب وی را از «فحول علماء و فقهای عصر»[3] دانسته و صاحب اعیان‌الشیعه او را عالمی بزرگ، فقیه و اصولی می‌داند كه دارای مقلّدین بسیار بوده است.

14 مرداد را روز مشروطه می‌نامیم، روزی که به روایت تاریخ، محمدعلی شاه قاجار مجلس را به توپ بست، اما یک نکته‌ای را کمتر کسی متوجه شد؛ علاوه بر به توپ بستن مجلس، یک خانه در نزدیکی خانه ملت نیز به توپ بسته شد، اتفاقی که تحت‌الشعاع به توپ بستن مجلس از دیدها پنهان ماند.

شیخ فضل‌الله نوری از جمله اولین مخالفین حکومت استبدادی قاجار بود. نکته‌ای که میان مخالفتهای وی با مشروطه، کمتر به آن توجه می‌شود. در واقع شیخ به دلایلی همراهی خود را با مشروطه‌طلبان ادامه نداد. دلیل تغییر مسیر او در جاده مشروطیت چه بود؟ نهضت مشروطه از رویدادهای مهم و سرنوشت ساز تاریخ معاصر ایران است. در مراحل آغازین نهضت، شعارهای یکسان و همه از ضرورت تحول و دگرگونی، آزادی و نفی استبداد، قانون خواهی و لزوم ترقی و تعالی کشور سخن می‌گفتند.

منصوره اتحادیه، مطالعات گسترده‌ای در زمینه تاریخ یک سده اخیر به ویژه دوران مشروطه داشته است و متون متعددی را در این‌‌باره به رشته تحریر درآورده است. برخی از کتب این مورخ ایرانی و استاد دانشگاه تهران عبارتند از:«پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت»، «دوره‌های یکم و دوم مجلس»، «شیوه تاریخ‌نگاری»، «تاریخ غفاری»، «خاطرات و اسناد حسینقلی‌خان نظام‌السلطنه مافی.»

در آستانه مشروطیت تعداد اندکی از انجمنهای مخفی و نیمه مخفی فعالیت خود را آغاز کردند. بعد از صدور فرمان مشروطه و تأسیس مجلس، انجمنها فعالیت خود را علنی کردند و تعداد آنها از صد گذشت. رشد سریع انجمنها که برخی از آنها در پشت پرده با برخی محافل انحرافی نظیر لژهای فراماسونری و فرقه ضاله بهائیت ارتباط داشتند، نه تنها نتوانست کمکی در حل مشکلات مردم نماید و مملکت را در طریق ترقی و تمدنی که ادعا می کردند هدایت کند و ملت ایران را با علوم و فنون جدید آشنا نماید، بلکه خود محملی شد برای اجرای منویات آشوب طلبان و پوششی بودند برای کارهای بی قاعده آنها، به طوری که هر کدام از آنها با تشکیل قوای مسلح نظامی با عنوان سر بازان ملی سد راه مجلس و اجرای قانون مشروطه شد و اسباب خرابی مملکت را فراهم کرد، یعنی با اقدامات نا بجا و دخالتهای بی مورد امور جاریه مملکت را مختل و مردم را از حکومت مشروطه ناراضی کرد و این فرصت را به دست محمد علی شاه داد تا مجلس را به توپ ببندد و اساس مشروطه را برچیند.

به مناسبت تحصن مشروطه‌طلبان به رهبری شیخ فضل‌الله نوری شیخ فضل‌الله نوری از جمله اولین مخالفین حکومت استبدادی قاجار بود. نکته‌ای که میان مخالفتهای وی با مشروطه، کمتر به آن توجه می‌شود. در واقع شیخ به دلایلی همراهی خود را با مشروطه‌طلبان ادامه نداد. دلیل تغییر مسیر او در جاده مشروطیت چه بود؟

مجلس شورای ملی نخستین بار پس از پیروزی مشروطیت در ایران مستقر شد و پیش از آن چنین نهادی در تاریخ ایران وجود نداشت. تاسیس مجلس در مشروطیت و تركیب نمایندگان تشكیل‌دهنده آن قابل توجه است. كسانی كه در اولین مجلس عضو بودند از نمایندگان جامعه مدنی و از عقلا و امنای ملت بودند و به همین دلیل این مجلس نمایندگی از ملت داشت و نمایاننده و بازتاب‌دهنده نور ملت بود. به همین دلیل بود كه مشروطه‌خواهان از مجلس به «روح روان این ملت» و «كنگره عدالت» مملكت یاد می‌كردند. مجلس مجمع عقلا و امنا یك ملت است و جایی است كه وقتی نمایندگان در آن جمع می‌شوند تو گویی كه همه مملكت آنجا اجتماع كرده‌اند. چنین بود كه در مشروطیت مجلس «مركز توجه عموم ملت» بود و پس از كسب چنین جایگاه و مشروعیتی بود كه به مركز امور مملكت بدل شد و در «راس امور» قرار گرفت.

به بهانه ٣٠ تیر و انتشار تاملی در نگرش سیاسی مصدق برخی رویدادها نه فقط از حافظه تاریخی یك ملت محو نمی‌شوند كه در هر دوره‌ای فشار خود را بر ذهن و ضمیر آن قوم زنده می‌دارند. خصلت تعیین‌كنندگی این رویدادها تنها به زمان ماضی ختم نمی‌شود، یعنی اهمیت آنها در این نیست كه آغازگر یا نقطه پایانی بر یك روند و جریان بوده‌اند و تكلیف بسیاری از امور را روشن كرده‌اند و خود به ابهام‌های تازه دامن زده‌اند بلكه اینجا و امروز و اكنون نیز همچنان موثرند، به این معنا كه بازیگران امروزین تاریخ نیز گریز و گزیری از تعیین نسبت خود با این وقایع ندارند و اگر تاریخ به مثابه حافظه‌ای زنده برای‌شان اهمیت دارد، ناچارند كه موضع خود را در قبال آن روشن كنند. دیگر ویژگی این رویدادها آن است كه به مثابه تلاقیگاه نیروها و جریان‌های سیاسی و اجتماعی هستند، یعنی در آنها انرژی‌های ذخیره شده سیاسی و اجتماعی به ناگهان و در نتیجه تصادمی آگاهانه یا (بیشتر) ناخودآگاه و محصول عواملی متعدد و غیرقابل احصا، بالفعل می‌شوند و به مثابه انفجاری ناخواسته تاثیراتی در سه سطح كوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تاریخی (به تعبیر اصحاب مكتب آنال) به جا می‌گذارند.