کهنه یادداشت

خیام مانند هر کس دیگر روزی دیده به دنیا گشود و روزی دیگر چهره در نقاب خاک نهان کرد. وقایع نگار تاریخ ولادت و وفات او را ثبت و احیاناً سوانح ایام و پیشامدهای روزگار او را در دفتر یادها ضبط کرده است.

آقایان محترم، برای این جانب نهایت افتخار است که در این مجلس شریف که مرکب از فضلاء جهان است و در یکی از مرکز مهم تاریخی و فرهنگی عالم اسلام تشکیل یافته است سخن بگویم.

قصه ها و تمثیلات مثنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی، مقدمۀ واقعی شناخت مثنوی و راه ورود به اقلیم ناشناختۀ آن است.

چند سال بیشتر از جنگ جهانسوز اول نگذشته بود که در آلمان به عنوان دانشجو در دانشگاه برلین ثبت نام کردم. آن جنگ جهانی که تا آن زمان بزرگترین قتال در تاریخ بشر بود، حوالی سیزده میلیون نفوس کشته و بیست و دو میلیون زخمی داد و نزدیک دویست میلیارد دلار خسارت بار آورد و ممالک و سرزمین هایی را ویران ساخت.

اندیشۀ ملت ایران یکی از پایه های اساسی علم، و کوشش‌های فکری او از وسائل عمدۀ پیشرفت قافلۀ دانش در عالمست. بیان سرگذشت این اندیشۀ جواّل و مجاهدت‌های پرثمر آن، در یک گفتار میسر نیست و اگر من سخنی در اینجا گویم اندکی از آن بسیار و مشتی از آن خروار است.

بنا به روایت ویرژیل، پس از آنکه یونانیان، مقاومت سپاهیان تروا را درهم شکستند، انه یکی از قهرمانان تروا، با عده ای از هموطنان خود به مهاجرت پرداخت و چون به ایتالیا رسید، در ناحیه ای که بعدها شهر رم در آن به وجود آمد مستقر شد.

سیف الدین باخرزی عارف مشعور قرن هشتم هجری به سبب رباعیات عاشقانه و عارفانۀ خود در تاریخ ادبی ایران مشهور است. در عرصۀ عرفان وی از خلفای عارف نامی نجم الدین کبری و در عهد خود صاحب احترام و مقام بلند بود.

از تأسیس کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات سالیان زیادی نمی گذرد، وعذلک در همین سنین معدود کوشش فراوان شده است که کتب آن به میزان قابل ملاحظه یی افزایش یابد و ترتیب استفادۀ از آن برای دانشجویان و آقایان اساتید و فضلا و دانشمندان ایرانی و خارجی به حداکثر امکان آسان و فراهم باشد.

متون فارسی که در سی سالۀ اخیر (یعنی از زمان تبدیل خطّ ترکی از عربی به لاتینی در 1928) در انقره و استانبول به اهتمام فضلا و دانشمندان ترک انتشار یافته است فراوان نیست

هرگاه سخن از تاریخ و جغرافیای تاریخی ایران به میان آید، ناگزیریم از سرحدات امروزین که مخلوق حوادث سیاسی و نظامی دو قرن اخیرست، چشم‌ بپوشیم، و بحث خود را به سرزمین پهناوری که اصطلاحاً «فلات ایران» می‌گویند تعمیم دهیم.