مقاله

باور ما به «پیشرفت»، یعنی باور به اینکه در آینده همه‌چیز بهبود خواهد یافت، بسیار متأخر است. اگر اجداد ما می‌دانستند که ما می‌توانیم آینده را پیش‌بینی کنیم، متعجب می‌شدند. چرا که فرهنگ گذشتگان مبتنی بر این باور بود که کسی نمی‌تواند آینده را پیش‌بینی کند.

امروز با دو خطر رسانه‌ها و دولت‌های تکصدا و نامتکثر نه فقط گویش‌های محلی بلکه زبان‌های غیر معیار نیز در خطر نابودی و فراموشی بیشتر قرار می‌گیرند. دولت‌های تک محور و تکصدا عموماً بدلیل وحشت خیالین از تنوع و تکثر قومی، زبانی و فرهنگی و اسیر شدن در ایدئولوژی ملی‌گرایی افراطی با سرکوب اقلیت‌های مختلف و دیدن آنها به صورت خطر بالقوه و نه فرصت بالفعل کمتر اراده یا برنامه و خواستی را مصروف اهمیت بخشی مناسب به گویش‌ها و زبان‌ها می‌کنند.

زبان همه‌چیز را پدیدار می‌کند و واسطه‌ی میان انسان و جهان است. هنر فرم است و شعر از رهگذر ساحت موسیقیایی زبان امکان تحقق دارد. «زبان شعر» صرفاً بیان‌کننده‌ی «معنا» نیست، بلکه آن‌چنان این دو درهم‌تنیده می‌شوند که بسان تن و جان یک‌پارچه می‌شوند. فرم موسیقیایی و آهنگین زبان در قالب شعر متجلی می‌شود و نبوغ نیما در این بود که دریافت صرفاً وزن و قافیه، ضرب‌آهنگ شعر نیست و می‌توان آهنگ و موسیقی زبان را بدون آن‌ها هم حفظ کرد و در کار آفرینش شعر شد.

زبان را خانه وجود دانسته‌اند. ابتنای حیات و سکونت گزیدن در هستی انسانی و تبدیل حیوان ناطق به انسان عاقل از مسیر زبان و گویش صورت می‌پذیرد. تجربه نشان داده درخصوص پدیده‌ها یا امور ساری و جاری که آدمی در آنها غرق یا در زندگی و زیستن است اندیشه و تأمل نیز کمتر صورت می‌پذیرد و زبان و پیرامونش نیز چنین‌اند.

به اعتقاد پژوهندگان و اهل فن تاریخ‌نگاری بیهقی شیوه دقیق علمی را در نگاشتن تاریخ به کار برده و از آغاز کار در دیوان رسالت غزنوی مقدمات این کار بزرگ را فراهم آورده و به مطالعه کتب معتبر تاریخی اهتمام ورزیده است و سال‌ها به ثبت و ضبط وقایع روزانه و تعلیق و یادداشت کردن آن‌ها بر تقویم‌ها پرداخته، بدان گونه که هر چه از خامه توانای او تراوش کرده یا به چشم خویش دیده و یا از کسانی که بر گفتارشان اعتماد توان کرد شنیده و یا در کتب معتبر خوانده است:

از آن زمان که امانوئل کانت همت گماشت تا محورریت انسان را که در زوایا و خفایا مانده بود، از خلوت به جلوت درآورد، خواسته یا ناخواسته انسان­محوری اندیشه‌ها را فراگرفته و هر اندیشمندی که دستگاه فکری اعم از فلسفی، اجتماعی، سیاسی، روان شناختی و غیره را بنیان نهاده در ابتدا باید تعریفی از انسان داشته باشد تا ماهیت و جایگاه جهان خارج و معرفت که باید در نسبت با انسان تعریف شوند، آشکار گردد. گوشزد کردن تبعات چنین پنداشتی از انسان، انگیزه و هدف اصلی فوکو در آثارش را تشکیل می‌دهد. از میان استعاره­ها و مفاهیم موجود در ادبیات فلسفی فوکو واژه سوژه در موضوعات مختلف، خود را به انحاء گوناگون ظاهر می‌کند.

به همت مرکز فرهنگ و اندیشه سازمان جهاد دانشگاهی تهران و انجمن علمی-دانشجویی فلسفه دانشگاه تهران، و به مناسبت روز جهانی فلسفه، همایش دو روزه «وضعیت فلسفه در دانشگاه» در تالار باستانی پاریزی دانشکده ادبیات و علوم انسانی برگزار شد. برنامه روز اول، با سخنرانی حمید وحید دستجردی، رئیس گروه فلسفه تحلیلی پژوهشگاه دانش‌های بنیادین (IPM)، تحت عنوان «معرفت شناسی گواهی»، آغاز و با میزگرد «جامعه فلسفی و مسئله پژوهش» با حضور حمید طالب زاده، رئیس گروه فلسفه دانشگاه تهران، محمد سهیدی مهر، رئیس گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس، امیر صائمی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه تحلیلی IPM و ابراهیم آزادگان، عضوم هیئت علمی گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف پایان یافت. متن زیر گزارش سخنان وحیددستجردی در این همایش است.

قرآن قدیمی‌ترین کتاب در نظام زبان عربی است و حتی امروز هم آن را کلام آخر در فصاحت، ساخت‌‌شناسی واژگانی، نحو، صرف و بلاغت زبان عربی می‌دانند. قرآن مورد احترام مسلمانان است نه فقط به دلیل آنکه کتاب هدایت و معرفت دینی است، که بدان دلیل که معجزه‌ الهی در قالب زبان و عین کلام خدا نیز هست، و هیچ انسانی توان رقابت با آن یا پیشی گرفتن بر آن را ندارد. عقیده به اعجاز قرآن یا تقلیدناپذیری آن، یعنی این عقیده که قرآن هم از نظر شکل و هم از نظر محتوا معجزه است، نتیجه منطقی این دیدگاه است. ‏

ناآرامی و رنج درونی در همان دوران نخستین زندگی و آثار نیچه به‌خوبی مشهود است. نیچه فیلسوفی بدبین بود و شاید به همین دلیل هم وقتی‌که با نوشته‌های آرتور شوپنهاور آشنا شد به‌سرعت با وی همذات­پنداری کرده و به‌شدت مجذوب آثار وی شد. بدبینی فلسفی شوپنهاور (که از بدبینی نیچه هم بیشتر و عمیق­تر بود) نیچه آشفته‌حال و منزوی را خوش آمد و خیلی سریع شوپنهاور را الگوی خود قرار داد.

مناسک در تعریف مدرن و پسامدرن تمامی حوزه­های مرتبط با کنش انسانی را به شیوه ای نوین تبیین کرده است. در شکل ضرباهنگ­های فضایی-مکانی، مناسک، تقسیم بندی­های فضایی­-زمانی هستند که ماهیت و کارکرد کنش ها را به گونه ای تکرار شونده و نهادینه شکل می دهند و از این طریق بر مفهوم سوژه شدگی کنشگران در بافتارهای مختلف اجتماعی تاثیر می گذارند.