مقاله

سید ضیاءالدین طباطبایی، در مقام روزنامه‌نگار، فعال سیاسی، رئیس‌الوزرا و نمایندۀ مجلس، در حیات سیاسی خود، فعالیت و نقش‌آفرینی کرده است، اما او را بیشتر با عنوان عامل کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ می‌شناسند. عنوانی که سال‌ها پس از مرگش، آن‌گونه که فرزندانش در دهۀ هفتاد خورشیدی در مصاحبۀ با مجلۀ «دو دنیا» گفته‌اند، برای آن‌ها دردسرساز بوده است؛ چراکه کودتا انگ انگلیسی‌ بودن بر خود داشت و سرآغاز به سلطنت رسیدن دودمان پهلوی شد. بنابراین آنچه شخصیت سید ضیاء را در دوره‌های گوناگون برای روزنامه‌نگاران و پژوهشگران حوزۀ تاریخ جذاب می‌ساخت، همانا کودتا بود.

بسیاری از پدیده‌های اجتماعی را در سه سطح (خرد، میانه و كلان) می‌توان بررسی كرد. هدف این نوشتار توصیف و تحلیل تك‌تك آسیب‌های اجتماعی نیست، بلكه پاسخ به یك سوال در سطح كلان جامعه ایران است. زندگی مردم ایران در سطح یك واقعیت كلان به نام «جامعه ایران» در نظر گرفته می‌شود و سوال این است كه چرا در این جامعه با «رشد فزاینده» آسیب‌های اجتماعی روبه‌رو هستیم؟ (١) مطالب این نوشته در دو فراز تقدیم می‌شود. اول به ذكر آمارهایی كه تاییدكننده رشد فزاینده آسیب‌های اجتماعی است، می‌پردازیم و در فراز دوم به عللی كه این رشد فزاینده را توضیح می‌دهد اشاره می‌كنیم.

ـ تحفه‌الاحرار جامی‏: به قلم کتابت عالی با رقم و تاریخ: «کتبه العبد الراجی رحمه‌الله الغنی، عماد الحسنی، بدارالامان الاصفهان، فی شهور سنه ۱۰۱۶ الهجریه» در کتابخانه کاخ گلستان، تهران. ۲ـ گلشن راز شبستری، به قلم کتابت خفی عالی، با رقم و تاریخ: «بزیور اتمام رسید این نسخه شریف به تاریخ نوزدهم شهر رمضان المبارک، کتبه العبد المذنب عماد الحسنی، غفر ذنوبه‌ و ستر عیوبه‌» در همان کتابخانه.

بحث من عمدتا از نوع مباحث فلسفي اروپاي مركزي و قاره اي است و زباني هم كه به آن ارجاع مي دهم، زبان آلماني است. براي طرح بحث خودم نيازمند طرح چندين نکته به عنوان مقدمه هستم. لازم است تاكيد كنم كه اين مباحث گرچه در الهيات مدرن مسيحي مطرح شده، ولی چنان عناصر مفهومي و اصطلاحي‌ای دارد كه به درد ما نيز مي خورد.

موقعیّت مکانیِ مجلس شورای اسلامی، از ظرفیت‌های مطالعاتی متنوّعی برخوردار است. بررسی جغرافیای تاریخی این محدوده، یکی از حوزه­های تحقیقی مرتبط با آن است. نظر به اینکه اساساً جغرافیا بستر رویدادها و تحوّلات تاریخی است و مجلس از جمله محورهای اساسی مباحث تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور از بدو تأسیس تاکنون بوده است، جغرافیای تاریخی این مکان می‌تواند ارائه‌دهندة اطّلاعات جالب و احیاناً دستاوردهای علمیِ تازه­ای باشد. این مقاله به پیشینۀ میدان بهارستان پیش از استقرار مجلس در آن، شرح مکان‌های تاریخی و فرهنگی پیرامون، چگونگی شکل‌گیری ساختار میدان و تحوّلات آن در گذر زمان و وضعیّت موجود، بر اساس مدارک و مستندات، پرداخته است. دورۀ مورد بررسی، از اوایل پایتختی تهران تا زمان حاضر را در بر گرفته است. این پژوهش را می­توان مطالعه­ای بین رشته­ای در حوزه­های تاریخ معاصرِ جغرافیای شهری و معماری تهران دانست.

برج طغرل شهرری از برجسته‌ترین برج ـ مقبره‌های کهن در خاک ایران به شمار می‌آید و از نظر معماری اهمیت ویژه و فوق‌العاده‌ای دارد. این برج از خشت و گل ساخته شده و شکل آن از داخل مدوّر و از بیرون ستاره ۲۴ پَر است. گنبد بنا که احتمالاً مخروطی شکل بوده، به طور کامل از بین رفته، اما بدنه برج به ارتفاع ۲۰ متر باقی مانده است. با وجود شهرت این برج به نام «طغرل سلجوقی»، واقعیت آن است که درباره ماهیت این بنا میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد و برخی، در انتساب آن به طغرل تردید نموده‌اند. متأسفانه کتیبه کوفی موجود در بالای بدنه برج که می‌توانست در شناخت ماهیت این بنا راهگشا باشد، در بازسازی ساختمان آن که در سال ۱۳۰۱ق در دوره ناصرالدین‌شاه صورت گرفت، از بین رفته است.

درباره کتاب الذخیرة شریف مرتضی و نسبت آن با کتاب الملخص تاکنون محققان مختلفی ابراز نظر کرده اند. پروفسور زابینه اشمیتکه در مقاله ای که اخیراً درباره نسخه کهنسال کتاب الذخیرة موجود در کتابخانه سنت پترزبورگ و از مجموعه های بازمانده از قرائیم نگاشته است در این باره بحث کرده است. محقق کتاب الملخص، دانشمند جناب آقای محمد رضا انصاری قمی هم در مقدمه تصحیح اشاره وار به این موضوع پرداخته اند.

یک مطالعه موردی درباره مفاهیم اجتماعی، سیاسی و مذهبی در سکه‌ها با مطالعه و بررسی سکه‌ها در طول تاریخ می‌توان دریافت که سکه نقشی فراتر از یک وسیله و ابزار مبادلات اقتصادی داشته است. با کمی دقت مفاهیم مذهبی، سیاسی و اجتماعی سکه‌ها به چشم می‌خورد. با یک تحقیق ساده در نقوش و خطوط سکه‌ها می‌توان دریافت که این عناصر دارای پیام و مفاهیم اجتماعی، سیاسی و بالاخص مذهبی بوده‌اند که این پیچیدگی در ملل شرقی بخصوص در ایران به وضوح قابل مشاهده است.

نگاهی به تبیین افلاطون از موسیقی بر اساس دیالوگ «قوانین»؛ تربیت شهروندی یکی از فروعات شهروندی است که در سرزمین یونان بستر مناسب و شایسته‎ای را برای افراد «پولیس/شهر-دولت» فراهم می‎کرد تا بتوانند به‌عنوان یک شهروند خوب و نمونه، چه در جامعه (پولیس) و چه در سیاست از نقشی بسزا برخوردار باشند؛ لذا تأملات فلسفی در باب «تربیت/Education» از زمان افلاطون و تا حدودی فلاسفه‎ی بعد او، طبیعتاً در جهت تربیت شهروندان بود.

کتاب قرآن‌های عصر اموی (لایدن، انتشارات بریل، 2014) آخرین اثر فرانسوا دروش در حوزه‌ی مخطوطات قرآنی است که ترجمه‌ی آن اکنون به خوانندگان فارسی زبان تقدیم می‌گردد. این اثر به بررسی جوانب مختلفِ تاریخ‌گذاری، مصحف‌شناسی، نگارش، رسم‌الخط، تنوع کاتبان، علائم وقف و ابتدا، عَدّ الآی، بسمله، قرائات مختلف، تذهیب، سرسوره‌ها و سایر ویژگی‌های کهن‌ترین مصاحف موجود از قرآن در جهان امروز می‌پردازد. وی نام مصاحف اموی را از آن رو برمی‌گزیند که عموم این مصاحف تا پایان عصر حکومت یا دهه‌های پس از امویان، اما متأثر از فضا و نظام مصحف نگاری این دوران کتابت شده‌اند.