مقاله

مقدمـه ما پیرو آیین «إقرأ» هستیم. این نوشتارها که با عنوان « سنجه کتاب» تقدیم می شود، برای یادداشت و یادآوری است و بس. رهاورد کوچکی است که با پرسه زدن در کتابخانه ها و ورق زدن کتابها و نسخه‌های خطی و اشاره استادان بدست آمده است. یادداشت هایی از این دست، نه در قالب مقاله می‌گنجد و نه می توان آن را نانوشته گذاشت، جایگاه ویژه‌ای دارد که در برخی نشریات مرسوم شده است.

در کل، دست‌کم میبدی همان قدر از کار سمعانی بهره می‌برد که از کار خواجه عبدالله انصاری و در واقع، آهنگ و شیوه نیمه دوم «نوبت سوم» به نحو چشمگیری متأثر از کار سمعانی است. میبدی معمولاً یا نام انصاری را ذکر می‌کند، یا از وی با تعبیر «پیر طریقت» نام می‌برد. پیر طریقت عنوان آنانی است که مریدان طریق را هدایت می‌کردند. میبدی از همین عبارت برای ارجاع به استادان و شیوخ دیگر نیز بهره می‌گیرد، با این حال در آن نمونه‌ها نام شیخ را هم می‌برد.

هفت تماشا از جمله آثار محمد حسن قتیل لاهوری (د 1233 ق/ 1817م) است كه به خواهش آقا محمد صادق خان فراهانی و آقا ابوالحسن خان قزوینی نوشته شده است. مولف، در دیباچه كتاب، هدفش را از تالیف، تحریر احوال هندوان و رسوم این فرقه و شیوه مسلمانان ساكن هند، قدیم الاسلام یا جدیدالاسلام ذكر كرده است.

"امروز طلیعه انجام این فریضه بزرگ الهی و این صف بزرگ جهاد و توحید (نمازجمعه) است" این جملات آیت الله طالقانی آغازگر همایش هفتگی مسلمین پس از سالها تعطیلی آن بود؛ آغازی که با ابتکاری زیبا در مهد علمی ایران دانشگاه تهران و توسط یکی از روحانیون پر سابقه نهضت رقم خورد، اگرچه امامت جمعه وی 6 هفته بیش به طول نیانجامید و در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸، او که به تعبیر امام زبان گویایی چون ابوذر داشت، دار فانی را وداع گفت. حضرت امام خمینی پس از ارتحال وی در حکم انتصاب امام جمعه جدید برای تهران چنین مرقوم فرمودند: " مرحوم مجاهد بزرگوار آقای طالقانی ، پس از عمری مجاهدت و پاسداری از اسلام ، به رحمت خداوند پیوست و ما را سوگوار کرد. تکلیف پاسداری از اسلام به عهده همه ماست ؛ و من شما را ...

قول مشهور این است كه علم كلام اسلامی پس از انتشار عقاید و آراء مذاهب و ادیان مختلف در میان مسلمانان از طریق فتوحات اسلامی و گسترش دامنه حكومت اسلامی و اختلاط و آمیزش مسلمانان با پیروان ادیان و مذهب دیگر، پدید آمد تا از عقاید اسلامی دفاع كند و به اشكالات و شبهات اعتقادی پاسخ گوید. ولی مقتضای تأمل و تحقیق در این باره این است كه قبل از هر چیز مقصد خود را از علم كلام روشن سازیم. هر گاه مقصود از علم كلام مطلق بحث و گفتگو درباره عقاید دینی جهت تبیین و اثبات آنها و پاسخگویی به اشكالات درباره آنها باشد، باید گفت تاریخ پیدایش علم كلام مقارن با تاریخ ظهور اسلام است، زیرا با مراجعه به قرآن، روایات و تاریخ اسلام روشن می‌شود كه بحثهای كلامی از نخستین روزهای ظهور اسلام در شكلی گسترده مطرح بوده است. بخش عظیمی از مباحثات كلامی پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ با بت‌پرستان و اهل كتاب درباره توحید، نبوت و معاد در قرآن كریم بیان شده است. چنان كه بخش عظیم دیگری از آن در كتب و تاریخ ثبت و نقل گردیده است.

تاب الفتوحات المکية دائرة المعارفی عظيم از ميراث عرفان اسلامی است که تاليف آن توسط ابن عربی حدود 30 سال (599 _ 629) طول کشيده است، در آثار عرفانی کتابی به گستردگی و تنوع مطالب فتوحات سراغ نداريم اين اثر بر اساس تصحيح مرحوم عثمان يحيی که 14 جلد آن به طبع رسيده است اگر ادامه می‌داشت حدودا به 28 جلد می‌رسيد.

یکی از اهداف قرارداد 1919 که میان ایران و انگلیس بسته شد، یکپارچه کردن ارتش ایران بود زیر نظر افسران عالی رتبۀ انگلیسی! بر اساس این قرارداد که در نهم اوت 1919 / 17 مرداد 1298 به امضای وثوق الدوله رئیس الوزرا و سِر پرسی کاکس وزیر مختار انگلیس در ایران رسید، یک هیئت هفت نفری از افسران انگلیسی به ریاست ویلیام دیکسون برای وزارت جنگ ایران استخدام و به کار گمارده شدند.

از جمله مشكلات اهل فرهنگ در ایران، دشواری دسترسی به متون كلاسیك عربی و خوانش آنهاست. گنجینه عظیم فرهنگ ایران در دوره تمدن اسلامی، برای كسانی كه با زبان عربی آشنا نیستند، همچون گوهری دست نیافتنی است. سنت ترجمه متون اصیل اسلامی در حوزه های مختلفی چون تاریخ، ادب، شرعیات، عقلیات و غیرها، دیرین است. بر این دیری و دوری تنها با ترجمه های موثّق و فخیم می توان غالب شد. مع الاسف، دسترسی به این متون برای فارسی زبانان همچنان آرزویی دیرین باقی مانده است. نمونه های خوبی از این نوع ترجمه ها در سالیان اخیر صورت گرفته است. ترجمه حی بن یقظان ابن طفیل، به دست توانای استاد بدیع الزمان فروزانفر و ترجمه مقدمه ابن خلدون به قلم شیوای محمد پروین گنابادی از این دست آثار ماندگاراند.

از میان نسخه های فراوان كتابخانه گرانبهای استاد دكتر اصغر مهدوی، رسالۀ عرفانی ارزشمندی است به زبان فارسی و به گمان بسیار از سده های پنجم یا ششم كه به دلیل افتادگی های آغاز و انجام و به دست نرسیدن نسخه دیگری از آن، نه نام خود رساله شناخته است و نه نام نویسندۀ آن.

ستعفا و تبعید رضا شاه پس از آن صورت گرفت كه دولتهای روسیه و انگلستان به دلیل مناسبات رو به گسترش رضا شاه با آلمان هیتلری، سه بار به وی هشدار دادند. در آن زمان اخبار و گزارشهای دریافتی از جبهه‌های جنگ دوم جهانی حاكی از پیشرفت روز افزون آلمان و شكست‌ها و عقب‌نشینی‌های متفقین بود. رضا شاه نیز كه پیش‌بینی پیروزی آلمانی‌ها را در جنگ داشت نه برای حفظ استقلال كشور، بلكه برای حفظ موجودیت خود و رژیمش «بی‌طرفی در جنگ» اعلام كرده بود.