مقاله

در دوره‌ی قاجار بخش قابل ملاحظه‌ای از نیروی فکری مسلمانان ایرانی صرف مواجهه با چالش‌های برون‌مذهبی می‌شد. اگرچه در این دوره هنوز هم منازعات درون‌دینی میان نخبگان شیعی و برخی فرقه‌های نوظهور (همچون شیخیه و بابیه) با حرارت هرچه تمام‌تر در جریان بود، اما این بار خطری نوین‌تر کلیت دین را تهدید می‌کرد. در این هنگام مسأله پیش روی نخبگان تشیع تنها عرضه‌ی تفسیرهای جدید نامنطبق با آموزه‌های بنیادین تشیع، بدعت‌های درون فرقه‌ای و یا تحدی سنیان نبود، بلکه چالش‌های غیر مسلمانانی بود که در چارچوب فعالیت‌های تبشیری سعی در جذب پیروان جدید از میان مسلمانان داشتند.

ساخت گنبد به مثابه یکی از پیشرفته‌ترین تکنیک‌های پوشش دهانه در دنیای باستان در معماری ساسانی راه تکامل می‌پیمود و شاهد اوج شکوفایی خود در کاخ فیروزآباد فارس بود؛ اما این عنصر در معماری سده‌های نخست پس از اسلام در ایران به همراه عناصر دیگری همچون ایوان (که در بنای ایوان مداین به اوج شکوه و عظمت رسیده بود) و کنگره‌های تزیینی دیگر دیده نشد. با وجود آنکه مبنای مهم‌ترین عبادت در اسلام، ادای جمعی فریضه نماز و این امر مستلزم فضای بزرگ سرپوشیده است ، اما ساخت مساجد سده‌های نخستین پس از اسلام در ایران از الگوی شبستانی پیروی می‌کرد و سازندگانْ پوشش‌ دهانه‌های بزرگ را به شبستانهای ستون‌دار ترجیح می‌دادند.

اگر كسی نگاهی به فهرست گیاهان و جانوران و سنگها و ستارگان و باد و دریا و صحرا در كلیات سعدی بیندازد و بخواهد تنها به لحاظ آماری، یادكرد او را از برخی اجزا و عناصر طبیعت شمارش كند، مجموعه مفصل و پربرگ و باری به دست خواهد آورد كه از 125 نوع درخت و گل و 110 گونه پرنده و دد و دام و 15 نوع سنگ می‌گذرد و به این نتیجه می‌رسد كه موضوع طبیعت و توجه و دلبستگی به آن، وزنه سنگینی در ترازوی اندیشه و كارنامه سعدی دارد؛ به طوری كه مثلاً تنها در غزلیات، 232 بار از سرو و 203 بار از گل (بدون در نظر گرفتن تركیباتش) نام برده شده و اگر بخواهیم به سراغ مجموعه آثار او برویم، با حجمی به مراتب بیشتر روبرو می‌شویم

تاریخ ایران در جنگ جهانی اول همچون نقطه کوری می‌ماند که کمتر مطلبی درباره‌ آن نوشته شده است. اکثر منابع فارسی موجود در این‌باره در طول دهه ١٩٤٠ و اوایل دهه ١٩٥٠ نوشته شده‌اند و به همین دلیل بر منابع اولیه و اسناد خارج شده از طبقه‌بندی تکیه ندارند. کتاب‌های عالمانه‌ای نیز که در طول ٦٠‌سال اخیر درباره تاریخ ایران مدرن در ایالات‌متحده به چاپ رسیده‌اند، عملا اشاره‌ای به این موضوع نکرده‌اند.

از اوايل جنگ جهانی اول، بحران مواد غذايی و به‌طور خاص بحران نان در ایران فراگیر شد. این بحران چند دلیل داشت: هجوم خارجی و قتل‌عام مردم و نابودی حرث و نسل در اکثر نقاط کشور، خشکسالی به‌ویژه در سال ١٣٣٥ قمری، بحران‌های مصنوعی به منظور دستیابی به اهداف سیاسی و احتکار غلات توسط اغنیا و کارکنان دولت. وضع قحطی و عوامل بحران موادغذايی در تهران به مراتب بیش از دیگر شهرها پیچیده بود. یکی از عوامل ظاهری قحطی در این شهر، سن و ملخ بود که به جان محصول افتاده و بخش اعظم آن را نابود می‌کرد. محصولات ناچیز تهران با این حشرات موذی از بین می‌رفت.

جهان واسطه، عالم مثال، جهانی در میان محسوس و معقول است. ساکنان این عالم، اجسام لطیف‌اند، به این معنا که هرچند مجرد از ماده‌اند ولی از برخی اوصاف ماده مانند شکل و ابعاد برخوردارند. این عالم، عالمی واقعی و حتی واقعی‌تر از عالم محسوس ما و به یک معنا اصل این عالم است. لیکن برای بسیاری از انسان‌ها که به نوعی نسبت به حقیقت آن "کورْباطن"اند و به "کرْتاویلی" مبتلا هستند، موهوم می‌نماید. کتاب هانری کربن با عنوان ارض ملکوت، عمدتا به این موضوع اختصاص دارد. این کتاب شامل دو بخش است. در بخش نخست، می‌توان گفت، فلسفه عالم مثال در اندیشه ایرانی، هم اندیشه ایران پیش از اسلام و هم اندیشه ایران شیعی پس از اسلام، تبیین شده است. در بخش دوم گزیده‌هایی از متون فلسفی و عرفانی مربوط به این موضوع همراه با توضیحات نویسنده، نقل شده است. آنچه در ادامه می‌آید، گزیده‌هایی از متون سهروردی و شارحان وی در این خصوص است.

علامه اقبال لاهوری نظریه پرداز فلسفه و حکمت خودی است که حکمت درآمیخته با درد و عشق و نیز عشق همراه با حکمت و خردورزی و خودباوری را که از ژرفای فطرت، خلقت و حقیقت برخاسته، بیان می دارد. پیامدهای چنین حکمتی عبارت اند از: حرکت، حرارت، تپش، کوشش، مقاومت، پویایی، رهایی و تعالی: ای خوش آن کو از خودی آیینه ساخت و اندر آن آیینه عالم را شناخت

با آنکه بودا پیروان خود را از پرداختن به مباحثی همچون آغاز و انجام جهان برحذر می داشت، اما بعدها متون دینی مکاتب اصلی بودایی، تصویری از جهان شناسی بودایی ارائه می کنند. کیهان شناسی بودایی به دو نوع کلی تقسیم می شود: کیهان شناسی فضایی یا مکانی که آرایش عوالم مختلف را توصیف می کند و کیهان شناسی زمانی که چگونگی پیدایش و نابودی کائنات را بیان می کند.

شاه روزها و ماههای پایانی عمر خود را در آوارگی به سر برد. ترس از استرداد او به جمهوری اسلامی او را مجبور به اقامتهای کوتاه مدت در کشورهای مختلف می کرد. اما سرانجام انورسادات او را پذیرفت. چرا؟ 26 دی‌ماه سال 1357 بدون شک روز بسیار مهمی در تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می‌رود. روزی که بسیاری از سیاست‌شناسان و مؤرخان آن را به عنوان روز شمار انقلاب بهمن 57 نام گذاری کرده‌اند.

حکومت پهلوی از ملی گرایی و تجددگرایی برای اخذ مشروعیت سود می جست. تجددگرایی به دلیل عدم پیش نیازهای سیاسی و اجتماعی در تعارض کامل با بنیادها و نهادهای سنتی قرار می‌گرفت. برقراری مشروعیت پایدار، از قدیمی‌ترین و بنیادی‌ترین بحثهای سیاسی می‌باشد که همواره رژیمهای سیاسی به دنبال آن هستند، چرا که نداشتن مشروعیت به معنی عدم انطباق ارزشهای حاکمین و مردم و همچنینناکارآمدی رژیم، برای شهروندان آن جامعه است.