مقاله

فرهنگ، زبان، اساطیر و تاریخ باستانی ایران و هند در هم تنیده است و این وضع تا قرنها پس از گسترش اسلام در شبه‌قاره هند، تا حدود زیادی در برخی عرصه‌ها برقرار ماند. در این میان زبان فارسی از جایگاه خاصی برخوردار بوده که دکتر انوار در نوشتار زیر تنها به بخش پارسی‌گویان ایرانی کشمیر پرداخته است. از آنجا که مؤلف هندی است، کوشش شده متن با کمترین تغییر در اختیار خوانندگان گرامی قرار بگیرد تا با ویژگی‌های سبکی بخشی از پارسی‌نویسان معاصر هند آشنا شویم.

فؤاد سزگین (Fuat Sezgin)، پژوهشگر کردتبار و اسلام شناس ترک (متولد 1924 میلادی در شهر کوچک بیتلیس در منطقه آناتولی ترکیه)، در روز شنبه نهم تیرماه 1397 خورشیدی (30 ژوئن 2018 میلادی) در شهر استانبول در سن 94 سالگی درگذشت.

از انواع و اقسام بلایا و نامهربانی ها که بر میراث مخطوط مان آمده نهادن آن در تنور و پوشیدن روی آن با خس و خاشاک است. تصویر چند نسخه ارزشمند را در موبایل طلبه ای از اهالی خراسان جنوبی دیدم که می گفت آنها را از درون تنور قدیمی منزلشان از زیر خرواری از خاک بیرون کشیده و البته تعداد متنابعی از نسخه ها ی داخل تنور نابود شده و قابل استفاده نبود. یکی از آن تصاویر مربوط به نسخه ای از نهج البلاغه بود که به گمان من کتابت آن به اوائل سده هشتم هجری باز می گشت. نسخه ای بس گرانبها با خط نسخ مشکول .

دکتر ادیب سلطانی مترجم و اندیشمندی است که ترجمه را در حد آفرینش یک کار هنری ارج می‌نهد. او روشمندترین مترجمی است که تاکنون شناخته‌ام. نامأنوس نمودن زبان ترجمۀ وی که برخی آن را به چشم ایرادی می‌نگرند، از قضا در همسازی با روش او یک حُسن است؛ چراکه خواننده را به تفکر درباب مفاهیمی برمی‌انگیزد که غالباً معادل‌های سنتی رهزنِ رهیافت به دلالت آن‌ها در متن اصلی‌اند.

مشروطه خواهی و پیروزی انقلاب مشروطیت نقطه عطفی در تاریخ ایران است. در این دوره با محوریت ایده پیشرفت و ترقی، جامعه ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دچار دگرگونی‌های چشمگیری شد. این جریان در اندیشه و آثار اهل قلم و شاعران هم انعکاس یافت. در این دوره ادبیات و شعر با نگاه به افتخارات تاریخی ایرانیان در خدمت آرمان‌های مشروطه خواهی قرار گرفت.

اصرار سخت پساامروزین‌گرایان این است «که آن گذشته که زمانی بالفعل بود، تنها از طریق متنها در ‌دسترس و بنا بر این چیزی خواندنی است.» معلوم نیست منظور از «متنها» کتاب تاریخ است، یعنی مطالب منابع ثانوی، یا مطالب منابع اولیه مانند نامه‌ها، بایگانی‌ها و اوراق دولتی یا هر دو! پس بدین دلیل، اگرچه پساامروزین‌گرایان وجود عینی چیزها را در گذشته انکار نمی‌کنند، اما این حقیقت که آنها وجود داشته و یا اتفاق افتاده‌اند، «در کمترین حد به شما نمی‌گوید چگونه آنها را با بازنمایی تاریخی، راستین و یا عینی سازید، بلکه از آنجا که عینیت و حقیقت به هیچ رو از صرف وجود یک عین خارجی تحقیق از عهد باستان نشأت نمی‌گیرد، این ویژگی‌های شناخت تنها می‌تواند منبعث از ساز و کارهای داخلی و انسجام روشهای تبیینی مورد استفاده برای آنها باشد.»

یکی از قدیمی‌ترین آثار در باب خوشنویسی، «رساله فی علم الکتابه» است که ابوحیان توحیدی (متوفی ۴۱۴ق)، اندیشمند و منتقد بزرگ اسلامی در اواخر قرن چهارم نگاشته است. این اثر به همت ابراهیم الکیالی در «رسائل ابی‌حیان توحیدی» همراه با سه رساله دیگر توسط نشر طلاس (للدرسات و الترجمه و النشر) چاپ شده است. رساله فی علم الکتاب به همراه سه رساله مذکور را در سال ۱۹۷۱ ای‌روزنتال با عنوان Four Essays on Art and Literature in Islam در سال ۱۹۷۱ به چاپ رساند و ترجمه‌ای از آن در یکی از شماره‌های مجله مشکوه در سال ۱۳۷۱ش طبع و نشر گردید.

متن زیر یادداشتی است که دکتر مجید کمالی، استاد دانشگاه و پژوهشگر فلسفه در مورد جایگاە لوگوس و زبان در اندیشە هایدگر نوشته است: اصطلاح لوگوس همانند اغلب واژگان فلسفی دیگر قبل از آن که اصطلاحی فلسفی بوده باشد به حوزه کاربرد عادی زبان تعلق داشته است. این واژه به تدریج در تفکر فلسفی وارد شده و از این طریق از مفهوم خاصی برخوردار شده است؛ درست همان گونه که زبان فلسفه از بطن زبان روزمره پیش از عصر فلسفه پدید آمده است.

متن پیش رو سرمقاله دکتر رضا داوری اردکانی در شصت و پنجمین شماره خبرنامه فرهنگستان علوم است که در ادامه می خوانید؛ ۱- در دانشگاه ما مشکلی پدید آمده است که فهم و بیانش آسان نیست و اطراف آن را لایه های سوءتفاهم فراگرفته است. شأن دانشگاه و دانشمند این است که در راه پژوهش و تدریس و تألیف بکوشد. دانشمندانی را که مقالات تحقیقی می نویسند باید بر صدر نشاند و قدر دانست اما مقاله سازی و مقاله شماری حرف دیگری است که دانشگاه کمتر به آن می اندیشد.

در نوشته ای که چند سال پيش از نويسنده اين سطور ابتدا در سايت کاتبان و سپس در کتاب بررسی های تاريخی منتشر شد درباره اهميت کتاب البرهان ابن وهب کاتب (اوائل سده چهارم قمری) به تفصيل سخن گفته شد. در آنجا گفتيم که او دانشمندی امامی مذهب بود. همچنين گفتيم که ابن وهب به علم اصول فقه توجه داشته و آثاری هم بنابر گزارش خودش در موضوعات مرتبط با اين دانش نگاشته بوده است که متأسفانه به دست ما نرسيده است.