مقاله

داستان رویارویی با نظریه‌های علمی جدید حکایتی خواندنی است و از آن میان لطایف مواجهه با نظریۀ تکامل شاید از همه شنیدنی‌تر باشد، به‌ویژه روایت رویارویی اقشار مختلف سکولار و مذهبی عرب و عجم در سرزمین‌های اسلامی از مسیحی و مسلمان؛ چراکه نشان‌دهندۀ تاریخ شیوۀ تفکر اقوامی است که پس از قرن‌ها بحث و مناظره‌های نظری میان خود، اعم از فرقه‌ای و فلسفی و کلامی و علمی، حالا با چالشی نوین روبه‌رو شده بودند که به‌هیچ‌وجه از جنس چالش‌های قبل نبود و میراث عظیم افکار قرون میانه را با شبیخونی پیش‌بینی‌نشده تهدید می‌کرد.

سال‌های نخست قرن بیستم را می‌توان دورۀ اوج نفوذ و مداخلات روسیۀ تزاری در ایران دانست؛ نفوذ و مداخلاتی که با مجموعه‌ای از جنگ‌های پی‌درپی و انتزاع بخشی‌هایی از قلمرو ایران در قفقاز و آسیای میانه آغاز شد و در مراحل بعد نیز به صورتی کمتر نظامی و بیشتر سیاسی و اقتصادی دنبال گردید. همسو شدن دولت بریتانیا با روسیه به دلیل بالا گرفتن خطر آلمان در اروپا نیز اندک موازنه‌ای را هم که در کار بود به ضدّ ایران بر هم زد.

«نخستین اعتراض به صورت یک راهپیمایی آرام در جریان مراسم عزاداری ماه محرم بود. حدود دویست تن از مغازه داران و وام دهندگان ، خواستار عزل مسئول گمرکات ، مسیو نوز بلژیکی و بازپرداخت وامهایی که دولت از آنها گرفته بود ، شدند

محمدعلی مرادی متولد سال ١٣٣٨ و از فعالان پرجنب و جوش جنبش چپ بود. او در دهه شصت و با این اعتقاد كه فعالیت سیاسی بدون بنیاد و چشم‌انداز فكری راه به جایی نمی‌برد، به آلمان مهاجرت كرد. از نگاه او تا زمانی كه پژوهشگر، فلسفه و زبان آلمانی را نیاموخته باشد نمی‌تواند فلسفه غرب را بشناسد.

دستور تطبيقی زبان‌های سامی حوزه‌ای از دانش زبان‌شناسی تاريخی- تطبيقی است که بيش از دو قرن سابقه دارد و افزون بر مقالات فراوان، ده‌ها کتاب شاخص در اين باره نوشته شده است. مقصود از زبان‌های سامی، خانواده‌ای از زبان‌های امروزی و تاريخی در منطقه آسيای مقدم و شاخ آفريقاست که از آن ميان عربی برای ما آشناترين است و پس از هندواروپايی يکی از خانواده‌هايی است که در مرکز توجه زبان‌شناسان بوده است.

«تاریخ اندیشه سیاسی از عهد باستان تا امروز» کتابی است که به برخی از مهمترین مباحث تاریخ سیاسی می‌پردازد و از کهن‌ترین روزگار تا عصر روشنگری و انقلاب می‌پردازد و سراغ مباحثی همچون عصر باورشناسی‌ها، لیبرالیسم، محافظه‌کاری، ملی‌گرایی، سوسیالیسم کمونیسم، فاشیسم، لیبرال‌دمکراسی و سیاست جهانی می‌رود و نسبتاً موجز و مفید همه این مقولات را برای مخاطبان و عمدتا دانشجو بیان می‌کند. این کتاب به همت انتشارات اطلاعات در دسترس عموم قرار گرفته است.

من طی چند دهۀ اخیر بخش زیادی از تحقیقاتم را صرف احیای میراث علمی کوشیار گیلانی کردم که همۀ این رساله­ ها به زبان عربی بود که ترجمه و شرح شده است. بعضی از نسخه های زیج جامع کوشیار گیلانی که در حقیقت کتاب مهم نجومی کوشیار است کامل و برخی هم ناقص در کتابخانه­ های مختلف دنیا وجود دارد که این­ نسخه ها هم اکنون جمع آوری شده و بر روی آن تحقیق صورت می­گیرد.

در سایۀ خطر دشمن مشهور غربی و شهرت جنگ های ایران و روم، دربارۀ بحران هایی که دشمنان شرقی ساسانیان به راه می انداختند کمتر سخن به میان آمده است. همسایگان شرقی ایران در عصر اشکانی و ساسانی مزاحمت های فراوانی برای این دو سلسله پیش آوردند. دولت مقتدر کوشان که، در عصر اشکانی و اوایل عصر ساسانی مرزهای شرقی ایران را تهدید می کرد سرانجام، در زمان شاپور بزرگ به انقیاد ایران درآمد.

این اثرِ دو جلدی سترگ، که یوزِف فان اِس فروتنانه آن را با عنوانِ فرعی «ملاحظاتی در باب کتاب‌های مِلَل و نِحَل‌نگاشتی اسلامی» توصیف کرده است، به‌طور حتم از سوی اغلب خوانندگان به عنوان کتابِ راهنمایِ جامعی دربارۀ تاریخ مکتوباتِ مِلَل و نِحَل‌نگاشتی و عقیده‌نگاشتیِ اسلامی ارج نهاده خواهد شد. این کتاب، همتائی شایسته برای دیگر کتابِ ماندگار فان اِس، یعنی کلام و جامعه در قرن دوم و سوم هجری2 به‌شمار می‌آید، اثری که هم‌اکنون در این زمینه، به عنوان مرجعی اصلی مورد اعتنای گستردۀ محقّقان و دانش‌پژوهان است.

ویلفِرد فِردیناند مادِلونگWilferd Ferdinand Madelung (زاده در 1930 میلادی) دانشور نامور آلمانی و استاد بازنشستۀ دانشگاه آکسفورد، بی‌گمان یکی از برجسته‌ترین شرق‌شناسان و اسلام‌پژوهان در دنیای معاصر است. کتابها و مقالات متعدّدی که وی در زمینۀ تاریخ و کلام اسلامی، خاصّه در باب تاریخ و اندیشۀ امامیّه و زیدیّه و معتزله، به نگارش درآورده است