مقاله

«افق‌ برای‌ دائرةالمعارف‌های‌ کاغذی‌ که‌ می‌شد آن‌ها را با دست‌ لمس‌ کرد، ‌ تیره‌ و تار است. اما آیا واقعا چنین است؟».


در سال 2012 مسؤولان دانشنامه بریتانیکا اعلام کردند که بعد از گذشت 244 سالْ انتشار، این دانشنامه را منتشر نخواهند کرد و تنها به نسخه های اینترنتی آن خواهند پرداخت.

ادب عوام الف) در میان آثار متنوع و متعدد استاد ادب عامه، دکتر محمدجعفر محجوب، اثری نیز در باب فتوت‌نامه‌ها وجود دارد: تصحیح و چاپ فتوت‌نامه سلطانی (اثر مولانا حسین واعظ کاشفی سبزواری) که در سال ۱۳۵۰ بنیاد فرهنگ ایران چاپ و منتشر کرد. برای این حقیر که سالهاست در جهت کشف مبانی نظری و حکمی هنر و معماری ایران قدم و قلم می‌زنم و بی‌شک یکی از منابع بنیادی و بسیار مستند در کشف مبانی حکمی و سلوک رفتاری هنرمندان، صنعتگران، بنایان و معماران را فتوت‌نامه‌ها به‌ویژه فتوت‌نامه سلطانی می‌دانم، این انتخاب دکتر محجوب برایم هم بسیار جالب توجه بود و هم سؤال برانگیز.

باورهای عامه که یکی از عناصر اساسی و قوام­بخش فرهنگ جامعه به ­شمار می­ روند، با اساطیر پیوندی ناگسستنی دارند. برای ریشه ­یابی این­گونه باورها باید به دوران اساطیری بازگردیم و اندیشه­ های پیشینیان را دربارۀ پدیده­ های جهان هستی مرور کنیم. می ­توان گفت بسیاری از آیین ­هایی که امروزه در زندگی روزمرۀ مردم رواج دارند، همان اعتقادات اسطوره­ ای­ اند که به‌مرور زمان، تغییر کارکرد داده‌اند و با گذر از اسطوره به آیین، با حفظ بن­ مایه های اسطوره­ای خود، با تغییر و تحولاتی کلی یا جزئی به باورهای عامه تبدیل شده ­اند.

واژه «انصار» و «انصاری» از پرکاربردترین لقب های یاد شده در منابع تاریخی به ویژه « صحابه شناسی »، طبقات نگاری و منابع رجالی و زندگی نامه هاست. کاربرد این واژه در مطالعات تاریخی صدر اسلام، دو قبیله ساکن یثرب (اوس و خزرج) را به یاد می آورد؛ کسانی که با تدبیرهای حکیمانه پیامبر (ص) ، اختلاف های درونی خود را کنار گذاردند و با نام انصار، به وحدت رسیدند.

انحطاط دولت های غرب خلافت اسلامی و سقوط آندلس، مهم ترین پدیده دوره های میانه (قرون وسطا) در سراسر معارف اسلامی و مسیحی است که محققان همچنان بدان می پردازند؛ چنان که توجه به علل آن، ابن خلدون را که خود شاهد روی داد بود، به نوشتن مقدمه برانگیخت. از ویژگی های مهم روی داد سقوط آندلس، جایگاه آن در درازنای تاریخ غرب خلافت اسلامی و روابط آن با دولت های اروپایی است.

نقابت، سازمانی در نظام دیوان سالاری جهان اسلام بود که برای نخستین بار خلفای عباسی به دلایلی آن را پدید آوردند و پس از سقوط خلافت همچنان ماند. نقیبان شخصیت های مطرح سادات بودند که بر اثر اهمیت وظایفشان، پیوسته در زمینه های گوناگون تأثیر می گذاردند. پس از حمله مغولان به جهان اسلام، شاید انتظار می رفت که این نهاد فراموش شود و نقش تاریخی اش را از دست بدهد، اما مهاجمان به رغم اینکه مسلمان نبودند، به سرعت جایگاه مهم و نقش و اعتبار سادات را دریافتند و به احیا و تقویت نهاد نقابت همت گماشتند

نوشتن درباره شادروان خانلری برای من دشوار است. دكتر، استاد و دانشمند و دوست بزرگوار من بود. خاطره‌های گوناگونی كه من در دوران طولانی دوستی‌ام با او دارم، بسیار است و جمع‌آوری آنها در مقاله‌ای و حق مطلب را ادا كردن از محالات است.

عبدالحسین زرین‌کوب ادیب، مورخ، اسلام‌شناس، ایران‌شناس، محقق و نویسندۀ خستگی ناپذیری معاصر محسوب می‌شود.صفت بارز و برجسته خصیصه استاد از آغاز جوانی تا پایان عمر این بود که هیچ‌گاه قلم و کتاب از دستش نمی‌افتاد. در سفر و حضر و شدت و سلامت و این نوع تنوع هیچ‌گاه باعث کم رنگ شدن صبغه علی و پژوهشی آن‌ها نمی‌شد.زرین‌کوب دانشمندی نوگرا و نو اندیش بود.

امروز مصادف است با بیست و یکمین سالگرد درگذشت ادیب، تاریخ‌نگار، مترجم، منتقد ادبی و متفکر پرکار، مرحوم استاد عبدالحسین زرین‌کوب (۲۷ اسفند ۱۳۰۱، بروجرد ـ ۲۴ شهریور ۱۳۷۸). دکتر زرین‌کوب گرچه فرزند جسمانی نداشت، اما حاصل عمر پربار معنوی‌اش، عبارت است از پانزده سال تدریس در دبیرستان‌های خرم‌آباد و بروجرد و تهران. چهل و دو سال تدریس در دانشگاه. چهل عنوان کتاب در قلمروهای نقد ادبی، تاریخ ادبیات، تاریخ ایران و اسلام، کلام و فلسفه و عرفان و ترجمه کتاب‌هایی به فارسی.

فرهنگ ایرانی در ماه‌های اخیر بعضی از مهم‌ترین خدمتگزاران خود را از دست داد که هر کدام در جای خود قابل بررسی و تأملند. در آن میان نام اسماعیل سعادت به عنوان یک مترجم زبردست و دانشنامه‌نویس جلب توجه می‌کند. او از سال‌های دور در نشریات دانش‌آموزی پیک که زیر نظر اسماعیل دولتشاهی منتشر می‌شدند، همکاری می‌کرد؛ هر چند او را به ترجمه‌های دقیق و نیز زیبا و روان می‌شناختند.