1399/5/26 ۰۴:۳۰
شکست نهضت ملی ایران در دهه 1330 دلایل مختلفی داشت اما بی‌تردید حزب توده با رفتار خود نقش مهمی در این شکست ایفا کرد. به اعتقاد غلامرضا نجاتی، حزب توده چون مترسکی بود که انگلیس از آن در راستای اهداف خود – به منظور جلب همکاری آمریکا - بهره‌برداری کرد. این حزب از سال 1322 به بعد همواره علیه منافع مردم ایران و به نفع بیگانگان عمل می‌کرد.«روش حزب توده که ابتدا در نقش طرفداری از خواست‌های شوروی و سپس به صورت فرمانبرداری از دستورات مسکو درآمد و همه جا علیه منافع ملت ایران عمل کرد درست در جهت هدف امپریالیست‌های انگلیسی و آمریکایی بود.»
حزب توده و نهضت ملی
در کوران مبارزات نهضت ملی، مطبوعات حزب توده به شدت به نهضت و ملی کردن می‌تاختند. توده‌ای‌ها شعار «ملی» و «ملی کردن» را خیانت شمرده و آن را محکوم می‌کردند. روزنامه «به سوی آینده»، ارگان این حزب نوشت:«ملی سرپوشی است که قبایح و رذایل را مخفی می‌کند. ملی هر جرم و جنایتی را جایز می‌شمارد. ملی آخرین تیر ترکش استعمار است...»به تعبیر غلامرضا نجاتی «سران حزب توده با ایجاد تظاهرات بی‌مورد و ناآرام ساختن دانشگاه و مدارس و تعطیل کارخانجات و کشاندن کارگران و ناراضیان به خیابان‌ها و درگیری با مامورین انتظامی، دولت را ضعیف و ناتوان معرفی می‌کردند و بدین ترتیب آب در آسیاب دشمن می‌ریختند.»
سال‌ها بعد، نورالدین کیانوری یکی از سران حزب توده به ذکر مواضع حزب در جریان نهضت ملی پرداخت:«ما در عین حال که با کوتاه شدن دست انگلیسی‌ها از نفت جنوب ایران موافق بودیم ولی در اینجا باز هم این وابستگی تابع و متبوع ما را بر یک راه نادرستی انداخت که این راه نادرست لکه ننگی است که هنوز هم باقی است و هیچ‌وقت ازتاریخ حزب ما شسته نخواهد شد.این است که وقتی مسئله شعار ملی کردن نفت در سراسر کشور مطرح شد رهبری حزب ما که بیشتر در آن وقت زندان بودیم با فشار خیلی زیاد با این استدلال که این شعار، شعار امریکایی و انگلیسی است و ممکن است دادن امتیاز نفت شمال به شوروی را غیرممکن بکند برای اینکه هنوز آن مطرح است به این علت ما با این شعار مخالفیم و این شعار را ساخت امریکا و انگلیس می‌دانیم، و کسانی که این شعار را مطرح می‌کنند یعنی نیروهای مذهبی تحت رهبری آیت‌الله کاشانی و نیروهای ملی تحت رهبری مصدق آنها وابستگان به امریکا هستند و مزدوران امریکا هستند و اینها فقط سعی‌شان این است که در نفت ایران سهمی برای امریکا بدست بیاورند... باکمال تاسف باید گفت که این جریان خیانت‌آمیز به مدت طولانی طول کشید. تا نزدیکی‌های 30 تیر ما دنبال این سیاست می‌رفتیم و تاسف‌آمیز این حرف که افراد حزب ما اکثرا می‌فهمیدند که این سیاست چقدر نادرست و محصولش خیانت‌آمیز و به ضرر خود ما هم هست... و این را ملت ایران به عنوان یکی از خیانت‌های بزرگ حزب توده ایران ارزیابی می‌کند و به درستی اینگونه ارزیابی می‌کند.»
حزب توده؛ بی‌عملی و ندانم‌کاری
به باور مازیار بهروز تاریخ‌نگار جنبش چپ «برعکس آنچه حزب ادعا می‌کرد که «کودتا را به ضد کودتا تبدیل خواهیم کرد» نقش حزب توده در عمل به بی‌عملی و ندانم‌کاری شبیه بود تا چیز دیگری. دلایل این برخورد حزب را باید در دو رویداد جست‌وجو کرد. اول مشکل جناح‌بندی و رقابت‌های جناحی در درون حزب عملاً تشکیلات حزبی را دچار فلج ساخته و امکان اتخاذ سیاست درست و ابتکار عمل را از حزب سلب کرده بود. دوم مشکل رابطه حزب با دولت دکتر مصدق بود. اگر حزب می‌توانست و می‌خواست کودتا را به ضد خودش تبدیل کند باید رابطه حسنه‌ای با دولت می‌داشت. حزب نمی‌توانست در عین حمله به مصدق با دولت وی چنان رابطه‌ای ایجاد کند که در زمان لازم به دفاع نظامی از آن بپردازد. برخورد حزب توده با کودتا با ندانم‌کاری همراه بوده که در عمل به بی‌عملی آن منتهی شده است.»
در بخشی از قطعنامه پلنوم وسیع کمیته مرکزی حزب تحت عنوان «28 مرداد» درباره نقش حزب آمده است:«رهبری حزب توده می‌توانست از امکانات مختلف قوا برای عمل استفاده کند ولی در اثر عدم توجه به این امکانات هیچگونه کاری انجام نگرفت. سیاست غلط حزب ما درمورد بورژوازی ملی و دولت مصدق که ناشی از چپ‌روی و سکتاریسم طولانی در تاکتیک حزب ما بود، به ویژه یک رشته اقدامات چپ‌روانه ما در فاصله 28 مرداد موجب رمیدگی بیشتر بورژوازی ملی شده بود.رهبری حزب با آن‌که از یکسال پیش یعنی از زمان سرکار آمدن قوام خطر کودتا را از محافل ارتجاعی و امپریالیستی حس می‌کرد، دست به تدارک برای مقابله با کودتا نزد...»منظور از «امکانات مختلف» نفوذ گسترده حزب در ارکان حکومتی و نظامی بود.در آن مقطع سازمان نظامی حزب در ارتش و نیروهای انتظامی حدود 600 تن افسر عضو داشت.اغلب فرماندهان یگان‌های رزمی از قبیل گروهان و گردان از افسران نظامی حزب توده بودند و حزب در ادارات دولتی، کارخانجات و دانشگاه‌ها فعال بود.
حزب توده و هماهنگی با سیاست‌های انگلیس
از سوی دیگر سیاست حزب توده در هماهنگی کامل با سیاست‌های انگلیس برای بی‌آبرو کردن مصدق و ایجاد شکاف و تفرقه در صفوف طبقات جامعه و تضعیف نهضت و سقوط مصدق قرار داشت. این حزب در تبلیغات خود رهبران جبهه ملی را «عوام فریب» و مصدق را «آخرین تیر ترکش استعمار» معرفی می‌کرد. حزب توده به علت وابستگی‌هایش به سیاست استالینیستی شوروی، با تز ملی‌کردن صنعت نفت در تمام ایران مخالفت می‌کرد و بیشتر مشتاق حمله به آمریکا، دشمن شمار یک و اصلی اتحاد شوروی بود. زمانی که دولت آمریکا حمایت مشروط و ضمن از دکتر مصدق به عمل آورده بود، حزب از آن بهره‌برداری کرده و تبلیغ می‌کرد که مصدق چیزی بیش از یک عامل امپریالیسم آمریکا نیست. این حزب همچنین طرح انتشار اوراق قرضه ملی را تحریم کرد و آن را صرفا بهانه‌ای برای دریافت وام اسارت بار از آمریکا عنوان می‌نمود. هم صدا شدن حزب و انگلیس علیه مصدق و نزدیکی برخی از مخالفین محافظه‌کار مصدق به حزب توده و رهبری آن موجب شد که مصدق در انتقادات و حملات خود علیه سیاست‌های حزب توده از واژه «توده نفتی» استفاده کرد.
سردرگمی حزب توده
اگرچه حزب هیچگاه مشی خصمانه و کارشکنانه خود نسبت به مصدق را تغییر نداد، ولی پس از قیام سی تیر 1331، سیاست حزب دچار سردرگمی بود و بعضی از رهبران آن سعی کردند با تغییر سیاست حزب گذشته را جبران کنند. این تغییر در سیاست حزب زمانی اتفاق افتاد که مصدق همراهی برخی از متحدان خود را در جبهه ملی از دست داده بود و حسن نیت مشروط آمریکا نسبت به مصدق نیز از دست رفته بود و به سیاست همراهی با دولت انگلیس در طرح براندازی مصدق تبدیل شده بود.
این پشتیبانی‌های مقطعی حزب از مصدق در دوره دوم نخست وزیریش و استفاده‌های تاکتیکی مصدق از حزب توده نیز به ضرر نهضت تمام شده، انگلیسی‌ها توانستند از این جریانات برای ترساندن آمریکایی‌ها و همسو کردن سیاست آن کشور با خودشان استفاده کنند. انگلیس و آمریکا در تبلیغات خود علیه مصدق او را متهم کردند که با کمک و پشتیبانی حزب توده نسبت به انحلال مجلس اقدام کرده و اینکه ایران دارد کمونیست می‌شود. حزب که در بیشتر دوران مصدق سیاست ابراز دشمنی آشکار، تضعیف مصدق و ایجاد تفرقه در صفوف نهضت را پیش گرفته بود، خطر و دشمن اصلی و واقعی را نادیده گرفت و در زمان کودتای 28 مرداد به کلی از حرکت بازایستاد.
حزب در تابستان 1332 با استفاده از آزادی‌های دوران مصدق، بخصوص از لحاظ نظامی نیرومند شده بود. روزنامه‌های مخفی و غیر مخفی حزب، با تیراژ قابل توجهی منتشر می‌شدند. اعضای حزب علی‌رغم چنین آمادگی، که در روزهای 25 و 26 و 27 مرداد 1332 كه با یك اشاره به خیابان‌ها می‌ریختند و با ماموران انتظامی زد و خورد می‌كردند، روز 28 مرداد در خانه‌ها ماندند وعصر آن روز شاهد سقوط دولت و پیروزی كودتاچیان شدند. رهبری حزب گمان می‌كرد كودتای 28 مرداد، تنها شكست نهضت ملی و مصدق خواهد بود و حزب و كادرهای مخفی آن می‌توانند مانند گذشته به تشكیلات خود سر و سامان دهند و به عنوان نیروی اپوزیسیون چپ فعالیت كنند. رهبران حزب با این اشتباه صدها نفر از اعضای فعال خود را در سازمان جوانان و سازمان نظامی، دست بسته تسلیم دشمن كرد. صدها نفر از كادرها، اعضا و هواداران حزب به زندان افتادند و شكنجه شدند. در شهریور 1333 سازمان نظامی حزب توده لو رفت و حدود 500 نفر از افسران عضو سازمان دستگیر شدند. تعداد 27 نفر از آنها به حكم دادگاه‌های نظامی اعدام و بیش از 150 نفر به زندان دائم محكوم شدند. چند نفر از غیر نظامیان نیز، به جوخه اعدام سپرده شدند. چند نفر از رهبران حزب که در ایران ماندند با ابراز ندامت از گذشته خود، از شاه درخواست بخشش كردند.صدها نفر از كادرهای حزبی نیز پس از مشاهده و تسلیم شدن رهبران، با ابراز تنفر از عضویت در حزب توده، از زندان آزاد شده و گروهی دیگر مرگ و زندان ابد را به تسلیم ترجیح دادند.
منبع: روزنامه سازندگی
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید